Güneşten kaynaklanan cilt döküntüleri05.12.2008 19:18:03

Güneşten kaynaklanan cilt döküntülerinin 20 ila 30 türü bulunmaktadır. İsilik en yaygın olarak görülenidir. Diğer türlerine ise nadiren rastlanmaktadır. Bunlar aşağıda sınıflara ayrılarak anlatılmıştır.

GÜNEŞE KARŞI ALERJİK TEPKİLER

İsilik
Türkiye'deki insanların yüzde 10 ila 15'inde bu durum görülür. UV ışınlarından kaynaklanan bu sorun, Avustralyalıların yaklaşık yüzde beşinde, Kuzey Amerikalıların yüzde 10'unda ve İskandinavyalıların yüzde 20'sinde görülür. Kadınlarda erkeklerden daha çok rastlanır, ergenlik veya ilk gençlik yıllarında daha çok görülsede ara sıra çocuklar ve yetişkinlerde görülebilir. Cilt türü önem taşımaz. Esmer tenliler de kolaylıkla isilik olabilir. Ailede rahatsızlığın görülmesi de buna etki edebilir.

İsilikte cilt, bahar veya yaz güneşine maruz kaldıktan birkaç dakika sonra meydana gelir. Aşırı kaşınan, kırmızı, benek benek su kabarcığı veya kurdeşen gibi isilik çıkar. Genelde yalnızca güneş gören bölgelerde ama vücudun her iki yarısında da çıkar, yüzde veya ellerin tersinde görülmez. Güneşten korunulursa birkaç gün ile birkaç hafta içinde yavaş yavaş söner. Çoğu insanda sorun, yalnızca çok güneşli günlerde veya yaz mevsiminin ya da yurt dışında geçirilen tatillerin başında bir veya iki defa görülür ancak daha ciddi vakalarda, bütün bahar ve yaz ayları boyunca kişi rahatsız olabilir.

İsiliğe nelerin neden olduğu tam olarak anlaşılmış değildir fakat bazı kişilerdeki genetik eğilimin, kişiyi ciltte bulunan ve UV ışınlarıyla yapısı değişime uğrayan bir maddenin, cildi aşırı hassas veya alerjik hâle getirmesi ve bu maddenin vücuda yabancı kabul edildiği düşünülmektedir. Bu kalıtımsal eğilime sahip olmayan kişilerin vücudu, bu tür yapısı değişmiş maddelere karşı tepki verememektedir.
 

İsilik olan çoğu kişi doktora gitmez, ya bu rahatsızlıkla yaşamayı öğrenirler ya da güneşe fazla çıkmazlar. Ancak bazıları için isilik, çok rahatsız edici olabilir. Yine de genelde tedavisi kolayca yapılabilir ve isilikten çok rahatsız oluyorsanız aşağıdaki tavsiyeleri izlemek işinize yarayabilir: Güneşte elinizden geldiğince az kalın. Uygun giysiler giyerek cildinizi güneşten mümkün olduğunca koruyun. Yüksek koruma faktörlü ve UVA ışınlarına karşı da iyi koruma sağlayan bir güneş kremi kullanın. UVA ışınları isilik oluşumunda önemli rol oynar. Bu önlemler yeterli olmazsa doktora gidin, o da yardımcı olamazsa bir dermatologla konuşun. Bu aşamada teşhis doğrulanmalıdır çünkü lupus gibi güneşten kaynaklanan başka rahatsızlılar da benzer sorunlara yol açabilir ancak hiçbiri tam olarak isilik gibi değildir. Eğer sık sık isilik oluyorsanız önleyici UV fototerapi yaptırabilirsiniz. Bu terapi, vakaların yüzde 60 ila 90'ında isiliği birkaç aydan bir iki yıla kadar engellemiştir. Baharın başlangıcında veya tatile çıkmadan önce haftada iki defa düşük dozda yapay UV lambalarıyla yapılan bu terapi, birkaç hafta sürer ve çoğu hastanede yapılabilir. Bu tedavi, cildin bağışıklığını azaltarak alerjik tepki vermesini engellemektedir ama ara sıra isiliği tetiklemekten başka bir yan etkisi yoktur. Tetikledikten sonra bile etkisini sürdürür. Tedavi, sonraki birkaç yıl içinde gerekirse tekrarlanır ve sonrasında genelde tam iyileşme sağlanır. Terapi mevcut değilse, size uymuyorsa, etkisiz kalıyorsa veya rahatsızlık nadiren görülüp tedavi gereksizse son olarak uygulanabilecek, genelde çok etkili olan başka bir tedavi yöntemi de kortikosteroit injeksiyonu veya tabletlerini kullanmaktır.

İğnesini ve tabletlerini doktorunuzdan veya bir dermatologdan temin edebilirsiniz ve isilik karşısında bunlar ne kadar erken kullanılırsa o kadar erken sonuç alabilirsiniz. Bu tedavi gerekirse üç ayda bir tekrarlanabilir. Fakat daha sık veya daha uzun süre bu tedavi yapılırsa zamanla yan etkiler oluşabilir ve yerine UV fototerapisi gerekir. Ara sıra kısa süreli tedavi olunursa, hazımsızlık veya depresyon yaşanmaz. Bu problemlerin görülmesi, tedavinin hemen kesilmesini gerektirir. Böylece yan etkiler hızla ortadan kalkar ve tekrar UV fototerapisi gerekir.

DAHA SEYREK RASTLANAN GÜNEŞTEN KAYNAKLANAN ALERJİK TEPKİLER

Kronik aktinik dermatit: Genelde yaşlı erkekleri, özellikle de bahçe iş-leri gibi faaliyetler nedeniyle açık havada çok vakit geçirenleri etkileyen, ender görülen bir durumdur. Yüzü, boynu ve ellerin tersini etkiler ve sürekli kaşınan bir mantar şeklindedir. Buna UV ışınları neden olur. Aktinik kaşıntı: Çocukların kollarında ve bacaklarında güneşten kaynaklanan, nadir görülen, kaşıntılı, nokta nokta çıkan bir yaradır. Yazları daha kötü olur. Hidroa vaksiniform: Nadiren çocuklarda görülen, güneşten dolayı su toplamasıdır. İsiliğe çok benzer. Güneş kurdeşeni: Nadiren görülen isiliğe benzer tekrarlayan, acı veren bir yaradır. Güneş altında birkaç dakika kalınmasıyla çıkar ve güneşten bir iki saat korunarak kaybolur. Bütün bu sorunların tedavisi için güneşten korunmak, uygun giysiler giymek ve güneş kremi kullanmak, ayrıca yukarıda isilik için anlatıldığı şekilde önleyici fototerapi yapmak yarar sağlar. Eğer fototerapi etkisiz kalırsa bunun yerine ağızdan alınan pek çok ilaç kullanılabilir.

ENDER GÖRÜLEN DNA ONARIM BOZUKLUKLARI

Kseroderma pigmentosum
Yine güneş ışığına karşı hassasiyete neden olan ve çok ender görülen bir tür durum da DNA onarım bozukluklarıdır ve bunların en bilineni "kseroderma pigmentosum"dur. Bu durum, güneş altında çok kısa süre kalınmasıyla aşırı yanmaya neden olur ve cildin çok çabuk yaşlanmasına ve kanser olmasına yol açar. Bunun nedeni, bu rahatsızlığa sahip kişilerin DNA'yı onaran genlerinin kalıtımsal olarak bozuk olması ve UV ışınlarına maruz kalmaktan dolayı ciltlerinde oluşan hasarı onaramamalarıdır. Eğer çocuklarınızdan birinde bu rahatsızlığın varlığından şüpheleniyorsanız doktora gitmelisiniz. Tedavisi zordur ama imkansız değildir.

KİMYASAL MADDELER, İLAÇLAR VE GÜNEŞE AŞIRI HASSASLIK

Porfirya
Güneş ışığının doğrudan neden olmasa da şiddetlendirdiği ve ender olarak rastlanan bir başka grup da porfiryalardır. Bunlar ağırlıklı olarak kalıtımsal bozukluklardır ve en yaygın olanı "porfirya kutanea" tardadır. Bu rahatsızlık, orta yaşlı insanları etkiler ve cildin aşırı hassaslaşması, güneş gören yerlerin özellikle de ellerin tersinin ara sıra su toplaması gibi belirtileri vardır. Bu tür değişiklikler, kandaki kırmızı hemoglobin pigmentinin kimyasal yapı taşları olan porfirinlerin bir araya toplanıp ciltteki ışığı emmesi ve etraşarındaki dokuya zarar vermesidir. Bu yüzden bu durum sizde görülüyorsa hemen doktora görünmelisiniz çünkü genelde tedavi edilebilir. Ancak hiçbir şey yapılmazsa bazen karaciğere zarar verebilir. Ara sıra aşırı solaryumda kalmak da buna benzer bir sorun yaratabilir ama karaciğerde hasara yol açmaz.

Porfiryanın güneşe karşı daha büyük hassasiyet gelişmesine neden olan ve daha ender görülen başka bir türü de "eritropoetik protoporfiya"dır. Bu durum genelde çocukluk yaşlarında başlar. Yazın açık havada bir iki dakika kalınmasıyla UV ışınlarına ve görünür viyole ışınlara maruz kalınır ve ciltte çok şiddetli, acı veren bir yanma hissine neden olur. Yine bunun nedeni ciltteki aşırı porfirinin ışınları emmesi ve çevredeki dokulara zarar vermesidir. Eğer çocuk, cildinin yandığını söyleyemeyecek kadar küçükse, bu durumun tek işareti güneşte kaldığı her zaman ağlamasıdır. Bu şekilde tepki veren her çocuk hemen doktora, gerekirse de dermatologa götürülmelidir. Tedavisi zordur ama imkansız değildir.

İlaçlara ve kremlere tepki

Cildin UV ışınlarına karşı hassaslığını artıran çok sayıda ilaç ve merhem vardır. Genellikle güneşe maruz kalan cildin, güneş yanığı gibi alevlenme hissine, bazen de su toplamasına neden olur ama isilik olmadan yanma, ciltte zayışık, su kabarcıkları, mantar veya tırnaklarda rahatsızlık gibi başka sorunlar da görülebilir. Genelde hassaslık yeni bir ilaca başlandıktan sonra bir iki gün içinde ortaya çıkar ve kışın güneşin fazla görülmediği bir zamanda ilaç alınmaya başlanmamışsa sorun çoğunlukla bahar aylarında etkili olur. Bu tür hassaslaşmaya neden olan ilaçların listesi tabloda verilmiştir ama burada sayılanlardan başkaları da olduğu için yeni bir ilaca başladıktan sonra cildinizin bundan etkilendiğini düşünüyorsanız hemen doktora gitmelisiniz. Ancak bu ilaçları kullanan bazı insanlarda güneşe karşı hassaslık görülmez ve görülenler de yalnızca hafif şekilde tepki verir. İlaçlardan kaynaklanan güneşe karşı hassaslığın tedavisi, güneşte kalınan zamanın azaltılması, düzenli olarak güneş kremi kullanılması veya bazı durumlarda, ilacı uygunsa gece almaktır.

CİLTTE GÜNEŞİN NEDEN OLMADIĞI AMA ARTIRDIĞI SORUNLAR

Ciltte güneşin neden olmadığı ama artırdığı pek çok sorun vardır ama bazı sorunlar da güneşle iyileşir. Örneğin güneş ışığının iyi geldiği egzama hastalığına sahip bazı insanlar, serin yerde bile güneşin ciltlerinin kaşıntısını artırdığını söylemektedirler. Ancak bunun nedeninin sıcak olması, daha büyük bir ihtimaldir (ateşten veya güneşten) ve sizde bu durum görülürse güneş ışığındaki hangi maddenin sorumlu olduğunun tespit edilmesi için uzman araştırması gerekir. Güneşte artan diğer sorunlar arasında akne ve sedef hastalığı vardır ama bu sorunlara sahip hastaların yazın ciltlerinin düzeldiğini görmektedirler.

GÜNEŞE KARŞI HASSASİYETE NEDEN OLABİLECEK İLAÇLAR
Tıbbi sorun	İlaç (ilaç veya molekül adı)
Yüksek tansiyon	Amiloride Bendroşuazide Chlorothiazide Frusemide Nifedipine
Depresyon / endişe	Amitriptyline Doxepin Imipramine Chlorpromazine Haloperidol Dothiepin
Ağrı	Naproxen Piroxicam
Mikrop kapma / akne	Doxycycline Oxytetracycline Minocycline Sulphamethoxazole Isotretinoin
Diyabet	Chlorpropamide Tolbutamide
Kalp hastalığı	Amiodarone Captopril Quinidine
Epilepsi	Carbemazepine
Kozmetikte kullanılan	Bergamut yağı, sandal ağacı, lavanta
Not: İlaç üreticileri, ürünlerine yukarıda sıralanan molekül isimleri yanı sıra ticari isim verir. Eğer tabloda sıralanan rahatsızlıklardan birine sahipseniz ve bunun için ilaç kullanıyorsanız listede olup olmadığını görmek için paketin üstündeki veya içindeki kağıtta yazan molekül ismine bakmalısınız (genelde küçük puntoyla yazar!).

Bazı insanlarda bu sorunların neden güneş ışığıyla arttığını kimse tam olarak bilmemektedir ama büyük ihtimalle UV ışınları ciltteki bağışıklık sürecini değiştirmekte veya zaten hasarlı olan cilde iltihaba benzeyen daha fazla güneş yanığı eklemektedir.

Tedavideki temel yaklaşım, altta yatan nedeni tedavi ederken güneşte kalınan süreyi de mümkün olduğunca azaltmaktır. Bazen isilikte olduğu gibi düşük dozda önleyici fototerapinin de yararı olur ama bu, lupus (aşağıya bakınız) olan kişilerde uygulanmaz çünkü durumlarını kötüleştirir.

Lupus
Bu, bıraktığı izle tanınan bir rahatsızlıktır. Burunda ve yanaklarda kelebek biçimli ve hastanın yüzüne bir kurt ifadesi veren kızarıklık vardır. Işığa karşı duyarlılığı bakımından ise güneşe maruz kalan başka bölgelerde, güneşteki UV ışınlarının neden olduğu düz, kabuklu, biraz acı veren kırmızı yaralar daha yaygındır. Bu rahatsızlığın bütün bulgusu genelde bu kadardır ancak bazen eklem ağrısı veya kendini iyi hissetmeme gibi içsel sorunlar da ortaya çıkabilir. Bağışıklık sistemindeki bozuklukların buna neden olduğu düşünülmektedir ve yaranın nasıl ortaya çıktığı hakkındaki bir görüş de derideki DNA'nın güneş ışığındaki UVB ışınları nedeniyle isilikte olduğu gibi alerjik bir tepki verecek şekilde etkilendiğini ileri sürmektedir.

Rahatsızlığın ve yaranın tedavisi için güneşe çıkmaktan kaçınmak, yüksek koruma faktörlü güneş kremleri kullanmak ve steroid kremleri sürmek gereklidir. Ayrıca, ciddi durumlarda sıtma ilaçları, steroitler, bağışıklık sistemini bastıran ilaçlar ve ender de olsa talidomid gibi ağızdan alınan pek çok ilaç da kullanılabilir. Bazı durumlarda sorun kendiliğinden zamanla geçer.

Vitiligo ve Akşınlık (Albinizm)
Vitiligo ve akşınlık: Her ikisi de ciltte melanin isimli koruyucu bir pigmentin eksikliğinden kaynaklanır. Vücudun her yerine dağılan beyaz lekeler olarak ortaya çıkar ve bu bölgelerin ışığına çok hassas olduğu gözlenir. Korunmak için en uygun tavsiye, güneşin güçlü ışınlarından kaçınmak, etkilenen bölgeleri mümkün olduğunca giysilerle örtmek ve güneş gören bütün bölgelere yüksek koruma faktörlü bir krem sürmektir.

Doğal olarak, vitiligo hastası açık tenli insanlar, bu şekilde pigmentlerin normal olduğu bölgeleri korudukları için bronzlaşmadığını ve sorunun daha az fark edilir hâle geldiğini görmektedirler. Diğer tarafta albinoların çok dikkatli olması gerekir çünkü kolayca cilt kanserine yakalanabilirler ancak henüz tam anlaşılamayan nedenlerden dolayı vitiligo hastası kişilerde bu tehlike görülmemektedir. Albinoluk doğuştan gelir ve tedavisi yoktur.

Vitiligo, etkilenen bölgelerde steroit kremleri ve losyonlarla veya fototerapiyle düzenli olarak yapılan tedaviye yanıt vermektedir ancak bu, aylar almaktadır.

Melazma
Melazma veya kloasma, genelde genç ve orta yaşlı kadınları etkileyen bir sorundur. Genelde yüzde, özellikle de şakaklar, yanaklar ve üst dudakta kahverengi melanin pigmentinin görülmesidir. Tam olarak nedeni bilinmemektedir ancak kalıtımın ve dişi hormonu östrojenin etkili olduğu düşünülmektedir. Diğer etmenler arasında, etkilenen bölgelere parfüm sürülmesi ve özellikle güneşe maruz kalınması gösterilmektedir. Bazı kızlarda sorun ergenlik çağında görülse de kadınlar östrojen içeren ilaçlar almaya başladığında veya hamile kaldığında ve böylece östrojen seviyesi arttığında görülme sıklığı artar. İlaç kesildiği veya hamilelik sona erdiğinde renk bozukluğu düzelebilir, güneşte kalınan zamanı azaltmak ve güneş kremi kullanmak da yardımcı olur. Hidrokinon içeren ve reçetesiz satılan veya doktorunuzun yazabileceği cilt ilaçlar, birkaç ay kullanılırsa rengi azaltabilir. Bu ilaçları cildi tahriş edebilir, alerjiye neden olabilir veya çok nadiren, yıllarca sürekli kullanılması durumunda okronoz adı verilen turuncu bir rengin ortaya çıkmasına yol açabilir. Ancak bu ilaçlar yavaş da olsa işe yarar ve uygulamada nadiren sorun yaratır.

CİLT SORUNLARININ UV IŞINLARIYLA TEDAVİSİ (FOTOTERAPİ)

UV ışınları, normalde ciltte uzun vadede ortaya çıkan sorunlara neden olmakla beraber bu ışınların tıpta tedavi amacıyla kullanılmasıyla geçici bir süre için bile olsa hafifleyen pek çok cilt sorunu vardır. Bunlar genelde güneş ışığından kaynaklanan sorunlardır ve tedaviye yanıt verme ihtimali en yüksek olanlar sedef hastalığı, mantar, T-hücreli lenfoma (ender görülen bir cilt kanseri), vitiligo, ve isiliktir ama bunlardan başka pek çok rahatsızlık da tedaviye de yanıt verebilir. Bu şekilde kullanıldığında, tedavinin ciltte kaçınılmaz şekilde hasara yol açmasına rağmen UV ışınlarının yararı, zararın önüne geçmektedir. Konu, önceden hastayla ayrıntılı bir şekilde tartışılmalı ve yan etkilerinden dolayı genelde sadece sınırlı bir süre uygulanan tedaviye ancak hastanın onayı alınırsa başlanabilir.

UV ışınlarıyla tedavinin iki ana türü vardır:

• Tek başına verilen ve geniş ya da dar bant UVB olarak bilinen UVB fototerapisi. Bant türü, lambanın yaydığı dalga boyunun büyüklüğüne göre isimlendirilir.
• Psoralen isimli ışığa karşı duyarlılık artıran bir ilacın ardından, geniş bant UVA ışınının verildiği psoralen ve UVA fotokemo-terapisi (PUVA)dir.

Solaryumun yoğun olarak yaydığı psoralen olmaksızın uygulanan UVA ışını, cilt rahatsızlıklarının tedavisinde UVB veya PUVA'dan daha etkisiz kalmakta ancak verdiği hasar yüksek olmaya devam etmektedir. Bu yüzden bu araçları tıbbi olarak gözetim altında tutulan bir yaklaşımın yerine kendi kendinize terapi uygulamak için kullanmamalısınız.

Doktorunuz bir cilt sorununa karşı fototerapi önermeye karar vermeden önce sizin için bu tedavinin her bakımdan güvenli olacağından emin olmalıdır. Bu bakımdan uyuşturucu veya UV ışınlarına karşı hassaslığınızı artıran bir ilaç kullanıp kullanmadığınızı ve isilik ya da cilt kanseri geçirip geçirmediğinizi soracaktır. Ardından doktorunuz tedavinin yararlarını ve muhtemel risklerini açıklayacaktır. Riskler arasında, küçük bir yanık tehlikesi ve tedavi birkaç yıl devam edecek olursa cildin yaşlanma ve cilt kanserine yakalanma hızının artması sayılabilir. Günümüzde bu riskleri ve güvenliği azami kılmak için radyasyon miktarının kaydı iyi bir şekilde tutulmaktadır. Tedaviyi denetim altında tutmanın iki amacı; tedaviyi güneş yanığına neden olan dozun altında ve toplam (hayat boyu) alınan dozu mümkün olduğunca düşük tutarak uzun vadede ortaya çıkan tehlikeleri asgariye indirmektir.
 

Fototerapinin kendisine karşı hassas olan yapıları nasıl iyileştirdiği tam olarak bilinmemektedir. Ancak sedef ve mantar hastalıklarının cildin bağışıklık sisteminin aşırı çalışarak yaralara neden olduğu rahatsızlıklar olduğu görülmektedir. Fototerapinin cildin bağışıklığını sağlayan DNA'ya hasar vererek ve bağışıklığın izlediği yolları değiştirerek bu yanıta yol açtığı düşünülmektedir. Ayrıca sedef hastalığında bazal hücrelerin aşırı büyümesini yavaşlatarak hastalığın yeniden nüksetmesini azaltır. Bunu bazal hücrelerdeki DNA'yı etkileyerek gerçekleştirir. Güneş ışığından kaynaklanmayan, nadiren görülen ve cilt kanserinin hafif bir türü olan T-hücreli lenfomada, fotodinamik terapi hem tümörlü hücrenin DNA'sını tahrip ederek hem de büyümesini engelleyerek yararlı olur. Yine fototerapiye yanıt veren başka bir bozukluk olan vitiligoda, UV ışınlarına yine maruz kalmak muhtemelen ciltte bronzlaşmayı etkileyen hücrelerin (melanositler) bağışıklığını bozan faaliyetleri azaltmakta ama bu melanositlerdeki melanin üretimini korumaktadır. Ancak fototerapi bu durumda her zaman etkili olmaz. Bazı kişiler çok geç veya çok az oranda buna yanıt verirken diğerlerinin durumu kötüye gider ve sürekli tedaviye gereksinim duyar. Bu durumda tedavinin riskleri, yararının önüne geçer. Fototerapinin, en çok koyu tenli hastalarda lekeleri, özellikle de yüzde ve gövdede küçük ve hafif kalan vitiligo hastalarının tedavisinde, kullanıma uygun olduğu görülmektedir. Son olarak ışığa hassaslıktan kaynaklanan ve aynı zamanda muhtemelen bağışıklık sistemiyle de alakalı olan isilik de kısa süreli önleyici fototerapiye iyi yanıt verir. Cildin bağışıklık sistemindeki değişmeler de bunda etkili olmaktadır.

ÖNEMLİ NOKTALAR

Yalnızca bazı insanların etkilendiği, güneşten kaynaklanan çok sayıda cilt rahatsızlığı vardır: İsilik ve ışığa hassaslık bunların en yaygın olarak görülenidir. Eğer güneşte geçirilen zamanı azaltmak ve güneş kremi kullanmak yeterli olmazsa isilik kısa sürelerle ve düşük dozda yapılan fototerapi veya ara sıra steroit tabletleri almak ya da iğnesini olmak iyi yanıt verir. UV fototerapisi, pek çok cilt sorunu için tıbbi gözetim altında genelde çok başarıyla uygulanır ancak güneş ışığı gibi cilde yavaş yavaş hasar verdiği için yalnızca yararı zararından yüksek olacaksa uygulanır.