Hiperkolesterolemi tanısı nasıl konulur?06.12.2008 15:03:39

Tendon ksantomları, ksantelazma ya da erken korneal arkus gibi bulgular hiperkolesterolemi bulunduğunu düşündürebilir ama emin olmanın tek yolu kan örneği alınması ve kan kolesterol düzeyinin ölçülmesidir.

YÜKSEK DÜZEY NEDİR?

İngiltere'de, kanda ortalama total kolesterol düzeyi desilitrede 200 miligram kadardır. Nüfusun yaklaşık %20'sinde düzey 250 mg/dL'nin üzerindedir.

Kolesterol düzeyiniz ortalamadan ne denli yüksekse, koroner kalp hastalığı (KKH) riskiniz de o kadar yükselir. Hangi kolesterol düzeyinin "yüksek" olarak kabul edileceğini, KKH riski ile kan kolesterol düzeyi arasındaki ilişki belirler. Kan kolesterol konsantrasyonu 200 mg/dL'den 250 mg/dL'ye yükseldiğinde KKH riski iki katına çıkar ve kolesterol düzeyi 300 mg/dL' nin üzerine çıktığında üç katına yükselir.

Yani, total kolesterol düzeyiniz 200 mg/dL yerine 250 mg/dL ise kalp krizinden ölme görece riskiniz iki kat yüksektir. Bu, riskte çok önemli bir artış gibi görünmekle birlikte, bunun hem görece hem de mutlak risk olarak dikkate alınmasında yarar vardır. Örneğin, başka hiçbir risk faktörü yoksa, kolesterol düzeyi 200 mg/dL olan genç bir erişkinin KKH'den ölme riski çok düşüktür (yılda %0.08 ya da 1250'de 1). Kolesterol düzeyi 250 mg/dL olduğunda risk %0.16'ya (625'te 1) yükselir. Risk iki katına yükseldiği halde, yine de çok düşüktür. Kolesterol düzeyi 300 mg/dL olduğunda, %0.24' e çıkar(4l7'del).

KOLESTEROL DÜZEYİMİN NE OLMASINI BEKLEMELİYİM?

İngiltere'de kanda ortalama total kolesterol düzeyi yaklaşık olarak 5.2 mmol/L'dir (200 mg/dL). Bu ortalama değer, aşağıdaki ilk grafiğin de gösterdiği gibi, hatırı sayılır derecede değişkendir. Cinsiyet ve yaşınızın da önemli boyutta etkisi vardır (ikinci grafiğe bakınız). İngiltere'de yaşayan insanlarda total kan kolesterolünün yaklaşık dağılımını gösteren grafik. İngiltere'de yaşayan insanlarda ortalama kan kolesterolündeki yaklaşık farklılıkları gösteren grafik. Yaşı 35–44 arasında olan erkeklerde yaklaşık total kan kolesterol dağılımını gösteren grafik. Yaşı 35–44 arasında olan kadınlarda yaklaşık total kan kolesterol dağılımını gösteren grafik.

Bu riskler açısından bakıldığında, 180 mg/dL'den daha düşük bir kolesterol düzeyinin arzulanır olacağı açıktır. Daha yüksek düzeyleri olan kişilerin, kolesterolü düşürmeye yönelik bir diyet ve yaşam tarzı değişikliklerinden yarar göreceği neredeyse kesindir. Total kan kolesterol düzeyi litrede 250 mg/dL ve üzerinde olduğunda "yüksek" kabul edilmekle birlikte, hipertansiyon ve sigara gibi başka risk faktörleri de bulunup toplam KKH riskini çok yükseltmedikçe, bu düzeydeki mutlak risk ilaçlarla tedavi gerektirecek denli yüksek kabul edilmemektedir.

KORONER RİSKİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Daha önce kalp krizi geçirdiyseniz, bu, kalbe kan gelişinin zaten bozulmuş olduğunu gösterdiğinden, başka bir kalp krizi geçirme riskiniz altı kat daha yüksektir. Bu koşullar altında, 250 mg/dL ile ilişkili, KKH'den ölme mutlak riski, orta yaştaki birinde %3'ün (33'te 1) üzerindedir.

Anjin çeken kişilerin çoğu yakın düzeyde riskle karşı karşıyadır ve bu koşullarda koroner kalp hastalığını önlemek yüksek düzeyde önceliğe sahiptir. Anjin çeken ya da kalp krizi geçiren hastaların çoğu, kolesterollerini düşürmekten yarar görürler. Amaç, total kolesterol düzeylerini olabildiği kadar düşürmek ve kesinlikle 180 mg/dL'nin altına indirmektir.

Sigara içenlerde KKH riski yaklaşık üç kat daha yüksektir ve hipertansiyonda da risk aşağı yukarı aynıdır. Bunlar ve diğer riskler birbiriyle çarpılır; yani sigara içen bir hipertansifte KKH riski, bu risk faktörlerinin bulunmadığı bir kişiye göre dokuz kat daha yüksektir.

Yüksek kan kolesterol düzeyi ve ileri yaş gibi diğer risk faktörleri, bu riskin birdenbire artmasına neden olur ve dolayısıyla hiç KKH öyküsü olmasa bile kolesterol düzeyini düşürmek için tedavi tavsiye edilebilir.

Koroner riskin hesaplanması
Aklınızdan risk çarpımları yaparak koroner risk tahmininde bulunmak güç olmakla birlikte, KKH risk tahmin çizelgelerinden yardım alınabilir. Sayfa 8'deki kutuda belirtilen KKH risk faktörlerinden çoğu, risk faktörleri ile kan kolesterol düzeyleri arasındaki ilişkiyi ölçen tahmin şemalarında dikkate alınmaktadır.

Erkekler ve kadınlarda koroner risk farklı olduğu için değişik grafikler kullanılmaktadır. Ayrıca şeker hastaları için de farklı risk grafikleri vardır. Sayfa 42-45'teki grafikler, gelecekteki on yıl içinde koroner kalp hastalığı gelişme riskini göstermektedir. Riskleri kırmızı alana giren (gelecekteki on yılda KKH riski yüzde 30'un ya da yılda yüzde 3'ün üzerinde olan) hastalar, risk faktörlerini azaltmaya gayret etmelidir.

Grafikler, KKH riskinizin yüksek olup olmadığını bir bakışta görmeniz için kolaylık sağlamaktadır. Doktorlar bunu kullanmakla birlikte, çeşitli risk faktörleri için değerleri bir formüle yerleştirip riski daha net bir şekilde de hesaplayabilirler.

Bütün risk faktörleri dikkate alınmamaktadır. Yüksek kan kolesterol düzeylerinden kaynaklanan KKH riski, değişik hiperkolesterolemi tiplerinde, örneğin ailesel hiperkoles-terolemide ötekilerden daha yüksek olduğundan, hesaplama dışında tutulmaktadır. Ailede KKH öyküsü de, risk hesaplama cetvellerinde dışlanan başka bir risk faktörüdür.

KİMLER KAN KOLESTEROL DÜZEYLERİNİ ÖLÇTÜRMELİDİR?

Bütün erişkin nüfusun hiperkolesterolemi açısından taramadan geçirilmesi, sadece tarama programının kendisi açısından değil, etkili bir tedavi ve takip için gereken büyük olanaklar açısından da, oldukça pahalıdır. Bu nedenle kitlesel kolesterol taramaları kolay değildir. Ayrıca bazı kişilerin mutlak KKH riskleri çok yüksek olmadığı halde, "yüksek" kolesterol düzeyleri olduğu şeklinde sonuç alınabilecektir. Bu duruma düşen insanlar kendilerini sağlıksız gibi hissedebileceğinden, böyle bir yaklaşımın kaygıya yol açma gibi olumsuz etkileri olabilir.

Kan kolesterol düzeyleri genellikle yalnızca, hiperkolesterolemi işaretleri (örneğin tendon ksantomları, ksantelazma ya da erken yaşta korneal arkus), özgeçmişte kalp hastalığı, diğer KKH risk faktörlerinin varlığı, ailede erken koroner kalp hastalığı öyküsü ya da ailede hiperkolesterolemi öyküsü gibi bir özellik bulunduğunda ölçülmektedir.

KAN KOLESTEROL DÜZEYİ NE ZAMAN ÖLÇÜLMELİDİR?

Ölçümler, koroner riskin genel olarak değerlendirilmesinin bir parçası olarak gerçekleştirilmelidir ve kan kolesterol düzeyleri ideal olarak bunun yapılabildiği koşullarda ölçülmektedir. KKH riskini değerlendirmenin yanı sıra, diyet ve yaşam tarzına ilişkin tavsiyeler ve daha aktif tedavi yaklaşımları gerekir. Bu da doktorunuz tarafından ya da işyerinizdeki sağlık hizmetleri kapsamında yapılmaktadır.

Evde kolesterol ölçme kitleri ve eczanelerde yapılan ölçümler, öteki risk faktörleri de birlikte değerlendirilmediğinden, tek başlarına pek yardımcı olmayabilirler. Kolesterol düzeyinizin yüksek olduğundan kuşkulanıyorsanız, doktorunuza başvurmanız önemlidir.

KAN KOLESTEROLÜ NASIL ÖLÇÜLÜR?

Doktorunuz ya da hemşireniz bir toplardamarınızdan kan örneği alır ve analiz için laboratuvara gönderir. Kan kolesterol düzeyi kısa süre içinde yenen yemeklerden etkilenmez ve sadece kolesterol düzeyinizi ölçtürmek için gece aç kalmanız gerekmez.

KORONER RİSK TAHMİN CETVELLERİ ERKEKLER

Bir kişide on yıllık mutlak KKH gelişme riskini hesaplamak için, cinsiyet, diyabet (var/yok), sigara alışkanlığı (sigara tiryakisi/sigara içmiyor) ve yaşa uygun tabloyu bulun. Bu karede, sistolik kan basıncı ve total kolesterol-HDL kolesterolü oranına göre risk düzeyini tanımlayın. HDL kolesterolü sonucu bilinmiyorsa, 1.0mmol/L olduğunu kabul edebilir ve lipit ölçeğini tek başına total kolesterol için kullanabilirsiniz. Yüksek riskli kişiler, on yıllık KKH riski %15'in üzerinde olanlar şeklinde tanımlanmıştır (bu, aynı dönemde %20'lik kardiyovasküler riske eşdeğerdir). En azından, önce riski en yüksek (>%30) olanlar hedeşenip tedavi edilmeli ve kaynaklar elverdiği ölçüde, giderek riski >%15 olanların (turuncu renk) tedavi edilmesi hedeflenmelidir. Bir kişide on yıllık mutlak KKH gelişme riskini hesaplamak için, cinsiyet, diyabet (var/yok), sigara alışkanlığı (sigara tiryakisi/sigara içmiyor) ve yaşa uygun tabloyu bulun. Bu karede, sistolik kan basıncı ve total kolesterol-HDL kolesterolü oranına göre risk düzeyini tanımlayın. HDL kolesterolü sonucu bilinmiyorsa, 1.0 mmol/L olduğunu kabul edebilir ve lipit ölçeğini tek başına total kolesterol için kullanabilirsiniz. Yüksek riskli kişiler, on yıllık KKH riski %15'in üzerinde olanlar şeklinde tanımlanmıştır (bu, aynı dönemde %20'lik kardiyovasküler riske eşdeğerdir). En azından, önce riski en yüksek (>%30) olanlar hedeflenip tedavi edilmeli ve kaynaklar elverdiği ölçüde, giderek riski >%15 olanların (turuncu renk) tedavi edilmesi hedeflenmelidir.

KORONER RİSK TAHMİN CETVELLERİ KADINLAR

Bir kişide on yıllık mutlak KKH gelişme riskini hesaplamak için, cinsiyet, diyabet (var/yok), sigara alışkanlığı (sigara tiryakisi/sigara içmiyor) ve yaşa uygun tabloyu bulun. Bu karede, sistolik kan basıncı ve total kolesterol-HDL kolesterolü oranına göre risk düzeyini tanımlayın. HDL kolesterolü sonucu bilinmiyorsa, 1.0 mmol/L olduğunu kabul edebilir ve lipit ölçeğini tek başına total kolesterol için kullanabilirsiniz. Yüksek riskli kişiler, on yıllık KKH riski %15'in üzerinde olanlar şeklinde tanımlanmıştır (bu, aynı dönemde %20'lik kardiyovasküler riske eşdeğerdir). En azından, önce riski en yüksek (>%30) olanlar hedeflenip tedavi edilmeli ve kaynaklar elverdiği ölçüde, giderek riski >%15 olanların (turuncu renk) tedavi edilmesi hedeflenmelidir. Bir kişide on yıllık mutlak KKH gelişme riskini hesaplamak için, cinsiyet, diyabet (var/yok), sigara alışkanlığı (sigara tiryakisi/sigara içmiyor) ve yaşa uygun tabloyu bulun. Bu karede, sistolik kan basıncı ve total kolesterol-HDL kolesterolü oranına göre risk düzeyini tanımlayın. HDL kolesterolü sonucu bilinmiyorsa, 1.0 mmol/L olduğunu kabul edebilir ve lipit ölçeğini tek başına total kolesterol için kullanabilirsiniz. Yüksek riskli kişiler, on yıllık KKH riski %15'in üzerinde olanlar şeklinde tanımlanmıştır (bu, aynı dönemde %20'lik kardiyovasküler riske eşdeğerdir). En azından, önce riski en yüksek (>%30) olanlar hedeflenip tedavi edilmeli ve kaynaklar elverdiği ölçüde, giderek riski >%15 olanların (turuncu renk) tedavi edilmesi hedeflenmelidir.

Doktorunuz yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterolü, düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterolü ve trigliseridleri değerlendirmek için, bütün lipitlerinizi birlikte ölçtürmek isteyebilir. Trigliseridler kısa süre içinde yenen yemeklerden etkilenir ve bu nedenle bir gecelik açlıktan sonra ölçülmelidir. Bazı sağlık merkezlerinde lipitleri ölçen taşınabilir aygıtlar (masa-üstü analizörler) vardır. Bu aygıtlar kullanıldığında, sonuçlar muayene sırasında öğrenilebilir ve koroner kalp hastalığı riskiniz o anda belirlenebilir. Sonuçlar laboratuvardan gelene kadar birkaç gün beklemek yerine, hemen uygun tavsiyelerde bulunulabilir.

HDL KOLESTEROLÜ NE ZAMAN ÖLÇÜLMELİDİR?

Büyük olasılıkla, doktorunuz önce total kolesterol (aralarında LDL ve HDL kolesterolünün de bulunduğu, bütün kolesterol içeren parçacıkların toplamı) ölçümü için kan aldıracaktır. Bu tatminkâr sonuç verirse, değişen bir durum olup olmadığına bakmak için birkaç yıl sonra ölçümleri tekrarlamanın dışında başka araştırmaya gerek olmaz.

Total kan kolesterolünüz yüksekse, tam lipit profilinin ölçülmesi kapsamında HDL kolesterolünüz de ölçülür. Bu, sizdeki lipit anormalliği hakkında olabildiğince fazla bilgi edinilmesi açısından gereklidir. Kanda ortalama HDL kolesterolü düzeyleri erkeklerde 50 mg/dL, kadınlarda 60 mg/dL'dir - bu fark büyük bir olasılıkla cinsiyet hormonlarındaki farklılıktan kaynaklanmaktadır.

Total kan kolesterol düzeyiniz, yüksek HDL kolesterolü düzeyi (75 mg/dL'nin üzeri) nedeniyle yüksek bulunmuş olabilir; bu durumda KKH riskiniz artmamış olduğundan şanslı kabul edilebilirsiniz. Yükselmiş olan total kolesterol düzeyinize düşük HDL kolesterolü konsantrasyonu neden olmuşsa (yani LDL düzeyiniz yüksekse) KKH riskiniz daha yüksektir.

KKH RİSKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Doktorunuz kan kolesterol düzeyinizi ölçtürmek için kan örneğinizi almanın yanı sıra, aşağıdakileri de dikkate alacaktır: Cinsiyet Vücut ağırlığı ve boy Özgeçmiş (diyabet, hipertansiyon, geçirilmiş kalp krizi, anjin) Ailede erken KKH ya da hiperkolesterolemi öyküsü Sigara alışkanlığı Alkol tüketimi Diyet ve egzersiz alışkanlıkları Kan basıncı ölçümü

KKH risk hesaplama çizelgelerinde, kolesterole bağlı risk, total kolesterol: HDL kolesterolü oranıyla gösterilerek, böyle bir değerlendirmeye olanak sağlanır. Örneğin total kolesterol düzeyi 310 mg/dL ve HDL düzeyi 80 mg/dL olan bir kişinin total kolesterol: HDL oranı 310/80=3.8'dir. Total kolesterol: HDL kolesterolü oranının 4.5'ten büyük olması, KKH riskinin yüksek olduğu anlamına gelir.

KOLESTEROL DÜZEYİMİN NEDEN DEĞİŞTİĞİNİ ANLAMIYORUM

Kolesterolünüzü düzenli aralıklarla ölçtürürseniz, diyet, yaşam tarzı ya da tedavide hiç değişiklik yapılmadığı halde, düzeyin beklenmedik şekilde değiştiğini görebilirsiniz. En olası neden, bütün laboratuvar testlerinde olduğu gibi, ölçümde ortadan kaldırılamayan bir değişkenlik olmasıdır. Bunun bir bölümü ölçüm işleminden kaynaklanırken (analitik değişkenlik), bir kısmı da hepimizde olabilecek türdendir (biyolojik değişkenlik).

Bir ven seçilir ve enjeksiyon alanı temizlenir. Şırınganın ucundaki içi oyuk iğne ven içine sokulur ve test için kan alınır.

Analitik değişkenlik
Çoğu laboratuvarda kolesterol ölçümündeki değişkenlik çok az, yüzde bir-iki arasındadır. Kolesterol düzeyi 230 mg/dL olan birinde böyle bir değişkenlik, başka hiçbir faktör değişmedikçe, ölçümün 225 ile 235 mg/dL arasında değişmesiyle sonuçlanır. Bir laboratuvarda yapılan ölçümün başka bir laboratuvarda yapılanla karşılaştırılabilmesini sağlamak için yürütülen uluslararası bir program vardır. Masaüstü analizör-lerle ölçülen kolesterol düzeyleri, laboratuvar ölçümlerinden daha az hassastır ve bu nedenle böyle aygıtlar kullanıldığında değişkenlik de daha fazladır.

Biyolojik değişkenlik
Biyolojik değişkenlik analitik değişkenliğe göre daha büyük değişikliklere neden olur ve bir kişinin kolesterol düzeyi yüzde sekize varan oranlarda değişkenlik gösterebilir. Örneğin 230 mg/dL olan total kolesterol düzeyi, bu değişkenlik sonucunda 210 ile 250 mg/dL arasında değişebilmektedir. Biyolojik değişkenlik, bir dizi faktörden kaynaklanabilir. Bunlar kutuda ana hatlarıyla belirtilmiştir.

KOLESTEROL ÖLÇÜMÜNDE BİYOLOJİK DEĞİŞKENLİK

Kanın alınmasından kaynaklanan iğneyi sokmayı kolaylaştırmak için kola turnike ile basınç uygulanarak toplardamarlar belirgin hale getirilir. Toplardamarlar zor bulunduğunda turnike normalden daha uzun süre bağlı kalır ve basınç nedeniyle su damarlardan dışarıya çıktığı için kolesterol düzeyi daha yüksek bulunabilir. Fizyolojik Yaş ve cinsiyet etkili olabilir. Kan kolesterol düzeyi yaşla birlikte yükselebilirse de, bu artışın şekli erkeklerle kadınlarda farklıdır. Erkeklerde ortalama kan kolesterol düzeyi 50 yaşına kadar arttıktan sonra hafif bir düşme gösterir. Kadınlarda ise düzey menopoza kadar görece sabit kalır, sonra erkeklerde görülenden daha yüksek düzeylere çıkar. Mevsimsel Kolesterol düzeyinde bazı mevsimsel değişiklikler görülür; kış aylarındaki değerler yaz aylarından yüzde üç kadar daha yüksektir. Bunun nedenleri açıkça bilinmemekle birlikte, kısmen beslenmenin sorumlu olduğu izlenimi edinilmiştir. Menstrüel çevrime bağlı Menstrüel çevrim boyunca düzeyler yüzde dokuza varan oranlarda değişme gösterir; en yüksek değerler çevrimin ilk yarısında görülür. Bu çevrimsel değişkenlik, östrojenin yağ metabolizması üzerindeki bilinen etkilerine uymaktadır. Gebeliğe bağlı Yine hormonal değişikliklerin sonucu olarak, kolesterol düzeyi gebelik sırasında önemli ölçüde değişir. Yaşam tarzı değişikliklerine bağlı (beslenme, egzersiz, alkol, kahve) Hastalığa bağlı Örneğin, enfeksiyon, cerrahi girişim, kalp krizi... Herhangi bir hastalık kolesterol düzeyini etkileyebilir. Kalp krizi 24 saat içinde kolesterol düzeyinde düşmeye yol açar ve bu etki birkaç hafta devam eder. Bunun strese bağlı olduğu düşünülmektedir; cerrahi girişim ve önemli boyutta travmadan sonraki düşme de bu şekilde açıklanabilir. Viral enfeksiyonlar gibi hafif hastalıklar bile, kan kolesterol düzeyinde yüzde 15'e varan düşmelere neden olabilir. Habis tümörlere bağlı Bir hastada habis bir tümör varsa, kan kolesterol düzeyi genellikle düşer. Bunun nedeni olasılıkla tümörlerin kontrolsüz bir şekilde büyümesi ve aralarında kolesterolün de bulunduğu hücre yapıtaşlarına gereksinimin artmasıdır. İlaçlara bağlı Başka amaçlarla kullanılan bazı ilaçlar da kolesterolü ve diğer kan yağlarının düzeylerini etkileyebilir. Bu konuya sayfa 35'te değinilmiştir.

 

ÖNEMLİ NOKTALAR

Herkesin hiperkolesterolemi açısından taranması maliyete göre etkili değildir. Kolesterol, toplam KKH riski değerlendirmesinin bir parçası olarak ölçülmelidir. Kişinin kolesterol düzeyi değişkendir.