Hormon yerine koyma tedavisi (HYT) sadece reçeteyle alınabilir. Piyasada çok değişik HYT markaları vardır; çeşitli preparatlar halinde bazıları hem östrojen hem de progestojen, bazıları da sadece östrojen içerir.
ÖSTROJEN PREPARATLARI
HYT'de kullanılan östrojen ya doğaldır ya da sentetiktir. Her ikisi de yumurtalıkların ürettiği östrojene benzer etkiler yaratır. Doğal östrojenlerin kimyasal yapısı, yumurtalıklar tarafından üretilen östrojenlere benzerken, sentetik olanların yapısı farklıdır. Östradiyol, östron ve östriyol doğal insan yumurtalığı östrojenleridir. Ekilin ve 17-alfadihidroekilin, gebe kısrak idrarından türetilen doğal at östrojenleridir. Diyenöstrol, etinilöstradiyol ve mestranol sentetik östrojenlerdir.
Hem insan hem de at doğal östrojenleri HYT için tercih edilir, çünkü daha az yan etkileri vardır. Sentetik östrojenler daha güçlüdür ve doğum kontrolünde daha çok tercih edilirler, zira yumurtlamayı etkili bir şekilde baskılarlar. HYT için değişik biçimlerde östrojenler vardır. Vücutta tüm dokulara kan dolaşımıyla ulaşma anlamına gelen sistemik emilim için tabletler, deri bantları, jeller, implantlar (derialtına yerleştirilen ürünler) ve vajina halkaları şeklinde bulunurlar. Doğrudan vajinaya uygulamak isterseniz (lokal vajinal uygulama) kremler, fitiller, tabletler ve vajina halkası alabilirsiniz.
FARKLI ÖSTROJEN VE PROGESTOJEN PREPARATI TİPLERİ | ||||
Östrojen ve progestojen preparatları genellikle tabletler şeklinde bulunsa da HYT başka biçimlerde de olabilir. Sistemik hormonlar tüm vücutta dolaşırken, lokal östrojenler sadece vajinayla ilgili belirtileri tedavi eder.
|
Deri bantlarında hormonlar doğrudan deriden kana geçer.
Tabletler gibi önce mide ve karaciğerden geçmediğinden gereksinim duyulan doz daha azdır, bu da yan etkileri azaltır.
JEL
Östrojen jel olarak da bulunmaktadır ve giderek daha popüler bir HYT yöntemi haline gelmektedir. Progesteronun ise jel biçiminde preparatı yoktur. Östojen jeli kollara, omuzlara ya da kalçalara günlük olarak uygulanır ve deriden emilerek kana karışır.
Jelin avantajları
Birçok kadın yan etkileri çok az olan jel kullanımını kolay ve rahat buluyor. Bazı östrojen bantlarının tersine, deride tahriş nadiren sorun olur. Belirtilere göre dozu değiştirmek kolaydır.
Jelin dezavantajları
Bazı kadınlar deriye uyguladıkları jel miktarının doğru olup olmadığı konusunda kaygıya kapılır. En kolayı, ne kadarlık bir deri alanına sürüldüğü konusunda fazlaca kaygılanmadan jeli bir cilt kremi gibi kalçanın üst kısmına uygulamaktır. Jel hızla kurur ve giyinmeden önce en çok 5 dakika beklemek gerekir. Uygulamadan bir saat sonrasına kadar başka bir deri ürünü kullanmaktan ya da jelin sürüldüğü alanı yıkamaktan kaçının. Rahim alınmamışsa ek olarak progestojen de alınmalıdır.
BURUN SPREYİ
Bu görece yeni östrojen alma yolu diğer HYT biçimlerinden farklı şekilde iş görür. Burun deliklerine sıkılır ve burun boşluğunu örten dokulardan hızla emilerek bir östrojen dalgası olarak kana karışır.
Burun spreyinin avantajları
Bazı çalışmalar, bu yöntemin diğer uygulama yollarından daha az yan etkiye yol açtığını düşündürüyor.
Burun spreyinin dezavantajları
Östrojen dalgası, migren gibi sabit östrojen düzeylerinden yarar gören durumları kötüleştirebilir. Rahim alınmamışsa ek olarak progestojen de alınmalıdır.
SİSTEMİK VAJİNAL HALKA
Vajinanın üst üçte birlik bölümüne yerleştirilerek östrojenin vajina örtüsünden emilip kana karışmasına olanak veren yeni bir halka geliştirildi. Bu ateş basmalarını ve terlemeleri de etkili bir şekilde tedavi edecektir. Değiştirme gereği duymadan 3 ay boyunca sürekli kullanılabilir.
Vajina halkasının avantajları
Esas avantajı, çok az yan etkiye yol açarak kolayca kullanılabilmesidir. Gerekli olmamakla birlikte cinsel ilişki sırasında çıkarılabilir. Yeniden yerleştirmeden önce ılık suda yıkanmalıdır.
Vajina halkasının dezavantajları
Zamanla geçse de, bazı kadınlar önceleri rahatsızlık hisseder. Halka öksürme ya da zorlanma durumunda yerinden oynayabilir. Rahim alınmamışsa ek olarak progestojen de kullanılmalıdır.
İMPLANTLAR
Östrojen
Küçük östrojen implantları (derialtına yerleştirilen ürünler) karnın alt bölümü ya da kalça derisinin altındaki yağ tabakasına yerleştirilir. Genel olarak etkisi yaklaşık 6 ay sürer. Olumsuz yanı, HYT'yi kesme kararı verildiğinde kolayca çıkarılamamasıdır. Östrojen implantının yerleştirilmesi muayenehanede ya da hastane polikliniklerinde gerçekleştirilebilen basit bir işlemdir. Küçük bir kesi yapılmadan önce deriyi uyuşturmak için lokal anestezi iğnesi yapılır. İmplant yerleştirildikten sonra yara dikilir ya da küçük yapışkan bantlarla kapatılır.
Östrojen implantının yerleştirilmesi basit bir işlemdir. Lokal anesteziden sonra karnın alt bölümüne küçük bir kesi yapılır ve derialtındaki yağ tabakasının içine bir östrojen implantı yerleştirilir. Daha sonra yara bir dikiş ya da bir bantla kapatılır.
Testosteron
Testosteron temel erkeklik hormonudur. Ancak yumurtalıklarda da az miktarda üretilir. Kadınlarda testosteronun kesin rolünün ne olduğu belli değildir, ancak düşük testosteron düzeylerinin ruh hali, enerji ve libido üzerinde olumsuz etkileri olabildiğini gösteren kanıtlar vardır. Östrojen yerine koyma tedavisi yeterliyse bu belirtiler genellikle giderilir. Ne var ki cinsel isteğini yitirmiş, özellikle da yumurtalıkları alındığından kendileri testosteron üretemeyen kadınlara bazen testosteron implantları önerilir.
İmplantların avantajları
İmplantlann avantajı, bir kez yerleştirildikten sonra en az 6 ay boyunca hormon yerine koyma tedavisini unutmanızı sağlamasıdır. İmplantlar yavaş yavaş çözünür ve sabit hormon düzeyleri sağlar. Tüm HYT tipleri içinde en yüksek östrojen düzeyini ve kemik yoğunluğu üzerinde en büyük etkiyi sağlayan implantlardır.
İmplantların dezavantajları
Her 6 ayda bir küçük bir ameliyat gerektirir. İmplantlar genellikle yaklaşık 6 ayda bütünüyle çözünse de, sık sık derialtındaki bağ dokusunda yumrular kalır. Ayrıca implantın yerleştirildiği yerde küçük yara izleri kalır. En önemli dezavantajı, bu yöntemin size uygun gelmemesi durumunda implantın çıkarılmasının neredeyse imkânsız olmasıdır.
Zaman zaman görülen bir sorun, her yerleştirmeden sonra implantların giderek daha kısa zamanda etkisini yitirmesidir. Bu yüzden menopoz belirtileri son implantın yerleştirilmesinden 2-3 ay sonra tekrar ortaya çıkar. Çelişkili gibi görünse de, bu kadınlarda östrojen düzeyleri ölçüldüğünde çok yüksek bulunur, implantın etkilerine karşı belli bir bağışıklık kazanmış gibidirler. Bu olgu "taşifilaksi" olarak bilinir ve görünen o ki sadece implantlarda oluşur. Ne yazık ki bunu tedavi etmenin tek yolu östrojen düzeyleri normal sınırlara ininceye kadar başka implant yerleştirmemektir. TaşiŞlaksi genellikle her implanttan önce gerekli dozdan fazlasının verilmediğinden emin olmak için östrojen düzeylerini ölçmekle engellenebilir. Pek çok doktor, östrojen düzeylerini bilmeden yeni bir implant yerleştirmez.
İmplantlar histerektomi yapılmamış kadınlara nadiren uygulanır, çünkü östrojenin endometriyum üzerindeki sürekli etkisi, östrojen tamamen kullanılıp bitinceye kadar düzenli olarak progestojen alınmasının zorunlu olduğu anlamına gelir. Bu, son implantın yerleştirilmesinden sonra birkaç yıl sürebilir. Progestojenin istenmeyen yan etkileri nin görüldüğü kadınlarda bu bir sorun olabilir.
VAJİNAL (LOKAL, YEREL) ÖSTROJEN
Vajinal kremler ve Ştiller belirtileri çoğunlukla vajinal olan kadınlar için yararlıdır. Kullanımları kolay olmakla birlikte biraz sıkıntı verici olabilir. Vajinal tabletler daha uygun bir seçenektir. Tümü de doğrudan vajinanın içine yerleştirilir.
Lokal östrojenin avantajları
Doğru kullanıldığında bunlarla ilgili risk çok azdır. Vajina kuruluğu ve idrar kesesi sorunları dışında çok az belirtisi olan kadınlarda son derece yararlıdır. Vajina kuruluğu süregelen bir sorunsa, standart HYT rejimlerine ek olarak da kullanılabilir. Yine de hormon dışı nedenleri dışlamak için bir doktorun kontrolü gerekir.
Lokal östrojenin dezavantajları
Kremler ve vajinal Ştillerin uygulanması sıkıntı verici olabilir. Diğer seçenekler östrojen tabletleri ve vajina halkasıdır. Tabletler bir uygulama aletiyle birlikte satılır, bu da östrojenin vajinada derine yerleştirilmesini güvenceye alır.
Bunları talimatlara sıkı sıkıya bağlı kalarak uygulayın, çünkü bazı lokal östrojen tipleri sadece bölgesel etki göstermekle kalmaz, kana da karışır. Bu durumda kadının rahmi alınmamışsa ek olarak progestojen de uygulanması gerekebilir. Bu konuda bir doktor Şkir verebilir.
DİĞER PROGESTOJEN BİÇİMLERİ
Doğal progesteron
Yapısal olarak yumurtalıkların ürettiği progesteronla aynı olan doğal progesteron vajinal jel olarak bulunur. Genellikle âdet döngüsünün son 12 gününde bir gün arayla, çekilme kanamasını uyarmak için kullanılır. Bazı klinik çalışmalarda, kesintisiz kombine tedavinin parçası olarak östrojenle birlikte haftada iki kez kullanılmıştır.
Rektal ya da vajinal doğal progesteron Ştilleri bazen progestojenin kötü yan etkilere yol açtığı kadınlarda kullanılır. Ancak doktorlar bunları nadiren verir, çünkü HYT'de kullanım için ruhsat almamışlardır.
Doğal progesteron kremleri satın alınabilir. Bunlar tek başına kullanıldığında bazı menopoz belirtilerini giderebilir. Ancak endometriyum için yeterli korumayı sağlamadıklarından, kombine HYT'nin progestojen bileşeni olarak kullanılmamalıdır.
PROGESTOJEN PREPARATLARI |
Kombine östrojen/progestojen preparatı yerine doktor daha önce listesi verilen sadece östrojen içeren preparatlardan birini, aşağıdaki progestojen preparatlanndan herhangi biriyle birlikte verebilir.
Tabletler Duphaston (Eczacıbaşı ilaç)
Primolut-N (Schering Alman)
Farlutal (Deva)
Vajinal/rektal Ştiller Cyclogest (Assos)
Vajina jeli Crinone (Serono)
Rahimiçi Mirena (Schering)
|
Levonorgestrel rahimiçi sistem
Levonorgestrel rahimiçi sistem (RİS), çok etkili bir doğum kontrol aracıdır. Doğrudan rahmin içine yavaşça salınan bir progestojen levonorgestrel deposu vardır. Bu yolla rahim iç yüzeyi ince kalır ve âdet kanaması olarak dışarı atılacak bir birikme olmaz.
Yan etkileri diğer progestojenlere göre daha azdır ve doğum kontrol etkisi henüz âdet gören kadınlar için bir avantaj olabilir. Temel dezavantajı düzensiz kanamalardır, ancak birçok kadında âdet dönemi tamamen sona erer.
VERİLEN DİĞER TEDAVİLER
Tibolon
Tibolon, seçici doku östrojenik aktivite düzenleyicisi (STEAR) olarak bilinen sentetik bir preparattır. Bitki köklerinden elde edilir ve tek bir tablette östrojen, progesteron ve testosteronun özelliklerini bir araya getirir. Adetten kesilmiş kadınlar için uygundur, çünkü sürekli alınır. Meme ve rahim dokularını östrojenin uyarıcı etkisine karşı korurken, menopoz belirtilerini giderir. Tibolonun meme kanseri riskini standart östrojen/progestojen içeren HYT'ye göre azalttığını düşündüren bazı kanıtlar olmakla birlikte, bu ilk bulguları doğrulayacak başka çalışmalar yapılmalıdır.
Levonorgestrel rahimiçi sistemi etkili bir doğum kontrol aracıdır. Yavaş yavaş ve doğrudan rahme salınan bir progestojen deposu vardır.
Tibolonun avantajı âdet kanamasının olmamasıdır. Ayrıca osteoporozu önlemek ya da libido veya ruh halini düzeltmek için de alınabilir. Standart östrojen tedavisinde meme hassasiyetine eğilimli kadınlar için yararlıdır.
FARKLI HYT TİPLERİNİN AVANTAJ VE DEZAVATAJLARI | ||||||||||||||
|
Beklenmedik kanama, kullanıcıların yaklaşık %10-15'ni etkileyen nadir bir sorundur ve kanama olasılığı, yumurtalıklar az da olsa hâlâ hormon üretiyorsa daha fazladır. Bu nedenle tibolon, sadece en az 12 aydır doğal âdet görmemiş kadınlara tavsiye edilir. Bu durum, düzensiz kanamalar için gereksiz inceleme yapma sıklığını azaltır.
Raloksifen
Raloksifen, seçici östrojen modülatörleri (düzenleyicileri) (SERM) olarak bilinen yeni bir sentetik bileşim sınıfının ilkidir. Bunlar, östrojenin bazı etkilerini taklit ederken bazı açılardan tam tersi etki gösterir. Raloksifenin, östrojen kadar etkili olmasa bile, menopoz sonrası kadınlarda kemik yoğunluğunu artırdığı gözlenmiştir. Ateş basmalarını ve terlemeleri tedavi etmez, hatta bunlar kullanımın yan etkileri olarak gelişebilir. Raloksifenin kuramsal avantajı rahim iç yüzeyini uyarmamasıdır. Şu anda osteoporoz riski olan menopoz sonrası kadınlarda omurilik kırıklarını önlemek için tavsiye ediliyor. Çalışmalar, raloksifenin meme kanseri, özellikle östrojene bağımlı tümör riskini azaltabileceğini düşündürüyor. Ancak, raloksifen kullanıcılarında kullanımın ilk yılında venöz tromboz (toplardamarda pıhtı oluşumu) riski iki kat artar.
ÖSTROJEN ± PROGESTERON, TİBOLON VE RALOKSİFENİN GÜVENLİLİĞİ | |||||||||||||||||||||||||
|
ÖSTROJEN ± PROGESTERON, TİBOLON VE RALOKSİFENIN ETKİLİLİĞİ | ||||||||||||||||||||
|
ÖSTROJEN-PROGESTOJEN KOMBİNASYONLARI | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bu cinsiyet hormonu tedavileri östrojen ve progestojeni birleştirir
|
KARŞILANMAYAN ÖSTROJEN | |||
Eğer histerektomi geçirmişseniz sadece östrojen tedavisi gerekir | |||
Markalar | Östrojen | Doz | Formülasyonu |
Aerodiol | Östradiyol | 150ug | Burun Spreyi |
Climara | Östradiyol | 3.9 ya da 7.8 mg | Deri bandı |
Estraderm | TS Östradiyol | 2 mg, 4 mg ya da 8 mg | Deri bandı |
Estramon | Östradiyol | 2 mg veya 4 mg | Deri bandı |
Estreva | Östradiyol | 0.1 g | Jel |
Estrofem | Östriyol | 2 mg | Tablet |
Ovestin | Östriyol | 2 mga | Tablet |
Premarin | Konjüge östrojen | 0.625 mg veya 1.25 mg | Draje |
LOKAL ÖSTROJEN | |||
Östrojen, doğrudan (lokal olarak) belirtilerin görüldüğü bölgeye, örneğin kuru bir vajinaya, uygulanabilir. Östrojen fazla kullanılırsa deriden emilerek kana karışır ve tüm vücudu etkiler; bu nedenle kullanma talimatlarına kesinlikle uyun. | |||
Markalar | Östrojen | Doz | Formülasyonu |
Colpotrophine | Promestrien | 10 mg | Vajinal kapsül |
SEÇİCİ DOKU ÖSTROJENIK AKTİVİTE DÜZENLEYİCİSİ | |||
Bu preparat östrojen, progestojen ve testosteronun özelliklerini bir araya getirir | |||
Markalar | Östrojen | Doz | Formülasyonu |
Livial | Tibolon | 2.5mg | Tablet |
SEÇİCİ ÖSTROJEN RESEPTÖR MODÜLATÖRLERİ (DÜZENLEYİCİLERİ) | |||
Seçici östrojen reseptör düzenleyicileri (SERM) östrojenin bazı etkilerini taklit eder. SERM menopoz sonrası osteoporoz tedavisinde kullanılır. | |||
Markalar | Östrojen | Doz | Formülasyonu |
Evista | Raloksifen | 60 mg | Tablet |
ÖNEMLİ NOKTALAR |
|