Doktorunuz için sırt sorununuzu değerlendirmenin en önemli bölümü sizden ağrının tam olarak nasıl başladığını ve o zamandan beri neler olduğunu ve diğer tıbbi özelliklerinizi öğrenmektir. Daha sonra fizik muayeneden geçersiniz. Bunlar yeterli olabilir.

 

Gördüğümüz gibi sırt ve bel ağrılarının çoğunun mekanik bir nedeni vardır, bu yüzden de kan testi sonuçları normaldir. Bununla beraber, bu tür testler sırt ve bel ağrısının olası enflamatuar ve diğer nedenlerini araştırırken yararlıdır. Özellikle, ankilozan spondilit (bk. s. 45), HLA-B27 adıyla bilinen antijeni taşıyan bir akyuvar (lökosit) tipiyle birlikte bulunur. Kan testi sonucunda bunların olmadığı saptanırsa sizde ankilozan spondilit bulunma olasılığı yok demektir. 
Ancak HLA-B27’nin varlığı da sizde bu durumun bulunduğunu kanıtlamaz, çünkü bu akyuvar tipi bu durumun olmadığı kişilerin yaklaşık %8’inde bulunur.

Röntgen filmi

Omurganın çok sayıda röntgen filmi çekilir ama çoğu gereksizdir. Bunlara gerçekten gereksinim duyanlar şiddetli sırt ve bel ağrısı olup da basit tedaviyle düzelemeyenler ve komplike sorunları olanlardır. Gereksiz röntgen filmlerinden kaçınılmalıdır; bunlar kişiyi düşük miktarda da olsa radsyona maruz bırakır.

 

Omurganın röntgen filmlerine baktığımızda, gerçekte kemiklerin gölgesini inceleriz. Yani, omurganın içindeki sinirler ve diskler gibi yumuşak dokuları göremeyiz. Radikülogramda (miyelogram) omuriliğe X ışınlarını geçirmeyen bir boya enjekte edilir. Bir disk yarıldığında boya sütununda çıkıntı oluşur, bu şekilde zedelenmiş diskin tam yeri röntgen filminde saptanabilir.

 

BT bilgisayarlı tomografinin kısaltılmışıdır. BT, doktorların omuriliğin iç yapılarının daha net bir görüntüsünü elde etmek için X ışınlarını kullanabilmelerine olanak verir. Özellikle kemik yapıların iç hatları incelenebilir ve disklere ait bazı ayrıntılar görülebilir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) doku yoğunluğundaki değişikliklere karşı röntgen filminden daha duyarlıdır. Hasta platformun üzerinde kaydırılırken bir X ışını tüpü ve detektörü hastanın etrafında sürekli olarak döner. BT taraması vücut boyunca bir dizi kesit gösterir ve incelenen bölgenin bir "haritasını" çıkarır.

MR taramaları

MR manyetik rezonans görüntüleme anlamına gelir. X ışınları yerine çok kuvvetli manyetik alanlar kullanılır. Özellikle sinirleri, bağları ve diskleri incelemede çok etkilidir.

BT ve MR taramaları giderek yaygınlaşmaktadır. Bununla beraber, bu taramalardan kimlerin gerçekten yarar görebileceği her zaman kesin değildir. Sırtın röntgeninin alınmasında olduğu gibi, görünen değişiklikler genellikle belirtilerle uyumlu değildir.

 

Kronik sırt ve bel ağrısının nasıl tedavi edileceği, mekanik sorunlara – en sık rastlanılan biçim – ya da diğer bazı bozukluklara bağlı olup olmadığına göre değişir.

 

Kronik sırt ve bel sorunları olan kişiler için bedensel aktivite yararlıdır. Aktif olmaya ve egzersiz yapmaya çalışmalı, bu arada bazı ufak tedbirler de alınmalıdır. Örneğin, sırtınızı aşırı zorlamaktan kaçınmalı ve ayakta dururken, otururken ve bir şeyleri kaldırırken duruşunuza dikkat etmelisiniz. Ağır yükler kaldırmak sizin işiniz değildir.

 

Son yıllarda tedaviye bakış büyük ölçüde değişmiştir. Günümüzde fizyoterapistin başlıca rolünün sizi yeniden hareketli kılmak ve mümkün olabildiğince kısa sürede normal aktivite düzeyine ulaşmanızı sağlamak olduğuna inanılmaktadır. Sırt ve bel sorununuzun birkaç haftadan daha uzun sürmesi ve kronikleşme tehlikesi olması durumunda bir fizyoterapiste sevk edilmeniz önemlidir.

Fizyoterapist size sırtınızın nasıl çalıştığını, nelerin yanlış gidebileceğini, aşırı fiziksel baskıya karşı sırt ve belinizi nasıl koruyabileceğinizi öğretecektir. Ayrıca, yeniden normal hareketliliğinizi kazanabilmenizi hedefleyen egzersizler de öğretecektir.

Egzersiz programı normalde bireysel gereksinimlerinize uygun olarak düzenlenir. Ancak sırt ve karın kaslarınızı güçlendirici egzersizlerle leğen kemiği (pelvis) hareket egzersizleri de buna eklenir.

Bazen fizyoterapist kızılötesi lambası, kısa dalga diyatermi (elektrik akımıyla vücut dokularına ısı verme) gibi çeşitli ısı biçimleri uygular ya da buz torbası, soğutucu aerosol sprey, ultrason veya masaj gibi diğer tedavilere başvurur. 

Bunlar uzun vadede sorunu tedavi etmez ancak son derece rahatlatıcı ve teskin edici olabilir. Özel değerleri, aslında çok ağrılı olabilecek tedavi biçimlerine (egzersiz gibi) bir hazırlık oluşturmalarındadır.

Diğer sırt ve bel ağrısı tedavilerinin çoğu gibi germe (traksiyon) de eski çağlardan beri kullanılagelmiştir. Bunun için özel bir germe masasına yatırılırsınız ve bir kayış göğsün alt kısmına, bir diğeri pelvis çevresine bağlanır. Daha sonra da vücudun iki yarısı yavaşça birbirinden uzaklaştırılır. Bu tedavinin altında yatan düşünce zedelenmiş eklemleri ayırmak ve zedelenmiş sinirler üzerindeki basıncı kaldırmaktır. Uygulandığı an yarar sağlar, ancak uzun vadede değerinin ne olduğu konusunda kuşku vardır ve kullanımı giderek kısıtlı hale gelmektedir. Evde kullanılacak bir germe aleti satın almak için acele etmeyin.

 

Kronik sırt ve bel ağrısı olan kişiler için çok farklı egzersiz türleri vardır ve seçim sizin özel sorununuza bağlıdır. Bazı egzersizler sırt ve bel ağrısının bir türünde yararlı olurken bir başkasının daha da kötüleşmesine neden olabilir. Bu yüzden kendi egzersiz programınızı planlarken dikkatli olun.

Egzersizleri önce fizyoterapistinizle konuşun. Çeşitli egzersiz türleri daha önce anlatılanları kapsar; sırt ve karın kaslarını güçlendirmeyi (izometrik egzersizler olarak bilinir), sırt ve bel hareketlerini geliştirmeyi hedefler. Ağrının aniden kötüleşmesine neden olan egzersizlerden kaçınmak önemlidir. Egzersize belli bir yoğunlukla başlayıp kademeli olarak her gün artırmak daha iyidir.

 

 

 

Sporcular (erkek ya da kadın) aktif olmayı sürdürmek ve şiddetli bir ağrıdan sonra olabildiğince kısa sürede spora dönmek zorundadır. En güvenli seçenekler yürüme, yüzme ve bisiklete binmedir. Ragbi gibi temas içeren sporlar risklidir çünkü ani, beklenmedik ve zorlu sırt hareketleri haftalar boyunca sağlanan kademeli iyileşmeyi bir anda silebilir.

 

Sırt ve bel ağrısının nedeni eklemlerden ya da disklerden birinin mekanik olarak yer değiştirmesi ise omurganın manipülasyonuyla her şeyi düzeltmenin mümkün olması gerekir. Mobilizasyon ve manipülasyonla ilgili çeşitli tekniklerin altında yatan teori budur. Fizyoterapistlerin, osteopatların, kiropraktörlerin, doktorların ve ortopedistlerin uyguladığı teknikler çok çeşitlidir.

Bazı manipülatörler doğrudan omurgadaki omurlara güç uygularken, bazıları kaldıraç olarak omuzları ve pelvisi kullanır. Hangi manipülasyonun yararlı olduğu, farklı tipteki manipülasyonların ne zaman kullanılması gerektiği ve çeşitli kişiler tarafından uygulanan bu tedavilerin göreli yararı konusunda fikir birliği yoktur. Manipülasyon sırt ve bel ağrısının akut döneminin sona erişini hızlandırabilir ancak kronik sırt ve bel ağrısı için gerçek yarar sağlayıp sağlamadığı kuşkuludur.

Genelde, manipülasyon güvenli gibi görünmektedir. Ancak az sayıda kişi sırt ve bel sorunlarının daha kötüleştiğini söylemektedir. Anestezi altında uygulandığında manipülasyonun az da olsa siniri zedeleme riski vardır.

 

İlaç kullanımının başlıca amacı ağrıyı geçirmektir. Kullanılan başlıca iki tip ilaç, saf analjezikler olarak da bilinen ağrı kesiciler ve antienflamatuar ilaçlardır. Bu sonuncular zedelenmenin olduğu yerdeki enflamasyonu da kontrol altına alır. Sırt ve bel ağrısı sorununun yapısı hangi ilacın en etkili olduğunu belirlemede sıklıkla yardımcıdır.

 

En sık kullanılan ağrı kesici parasetamoldür (asetominofen). Günde 6 ya da 8 tane 500 mg’lık tablet alabiirsiniz (en fazla 4 g). Bu doz aşılmadığı sürece çok güvenlidir. Parasetamol tek başına ya da örneğin kodein gibi bir ilaçla birlikte hazır preparat olarak bulunmaktadır ve eczanelerden reçetesiz olarak satın alabilirsiniz. Yurtdışında dekstropropoksifen ve dihidrokodeinle daha kuvvetli kombinasyonlarını da reçeteyle alabilmek mümkündür. Türkiye’de bulunmaz.

 

Yatarken ve sabah uyandığınızda fazla sertlik hissediyorsanız bu grup ilaçları özellikle yararlı bulacaksınız. Başlıca rolü enflamasyonu azaltmaktır, ancak aynı zamanda etkili ağrı kesicilerdir. Aspirin ilk bulunan antienflamatuar ilaçtır, ancak hazımsızlığa ve mide-barsak şikâyetlerine neden olabilir. Yüksek dozlarda kulak çınlamasına neden olabileceği gibi işitmeyi de etkileyebilir. İbuprofen reçeteli veya reçetesiz olarak satılmaktadır ve daha az yan etkiye yol açar gibidir.

Reçeteyle satılan naproksen, diklofenak, piroksikam, ketoprofen ve birçok başka alternatif antienflamatuar ilaç vardır. Bunlar genellikle tablet formunda kullanılır. Birkaç saatte bir yerine günde bir ya da iki defa alınabilen (bu belirgin bir üstünlüktür) yeni formlarını üretmek için çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bütün antienflamatuar ilaçlar mide şikâyetlerine yol açabilir, bu yüzden aynı zamanda ülsere karşı tedavi de verilebilir. Artık bu ilaçların COX-2 enzimlerini (siklo-oksijenazın kısaltılmışı) bloke ederek antienflamatuar etkilerini gösterdiği ve karınla ilgili şikâyetlere COX-1 enzimlerinin blokajının yol açtığı bilinmektedir. Şimdi, meloksikam ve rofekoksib gibi özel olarak COX-2’yi hedefleyen, COX-1 üzerindeki etkileri çok daha az ve mide sorunlarına yol açma riski çok daha düşük olan yeni antienflamatuar ilaçlar vardır.

 

Çok ağrılı olan ağır sırt kası spazmı gelişenlerden biriyseniz kas gevşeticilerinden yarar görebilirsiniz.

 

Nöraljik ağrılar sırttan ayaklara doğru hızla yayılan elektriksel şok duyularıdır. Bunlara genellikle ağrılı karıncalanma ve uyuşukluk eşlik eder. Bu belirtilerin zedenlenmiş sinirlerin aşırı duyarlı hale gelmesine bağlı olduğu düşünülmektedir. Epilepsililerde aşırı duyarlı beyin hücrelerinde ateşleme kontrolsüz bir şekilde olur ve bu da nöbetlere (havale) yol açar. Bu soruna karşı kullanılan ilaçlar nöraljik ağrıyı da tedavi edebilir.

 

Kronik sırt ve bel sorunları olan kişilerde yaygın ağrılar gelişir ve ciltleri öyle duyarlı hale gelir ki hafif bir basınç bile ağrıya neden olur. Bu olasılıkla merkezi sinir siteminde ağrı duyusunu işleme sisteminindeki bir değişmeden kaynaklanır. Bu tür bir ağrı, klasik ağrı kesici tabletlerle giderilemez. Klinik olarak depresyondaki kişilerin merkezi sinir sistemlerindeki biyokimyasal değişiklikler de benzer olabileceğinden depresyon tedavisinde kullanılan amitriptilin gibi ilaçlar bu tür bir ağrının tedavisinde yararlı olabilir.

 

Belli sırt ve bel ağrısı tiplerinde enjeksiyonlar çok yararlı olabilir. Sorunun yapısına bağlı olarak farklı enjeksiyonlar uygulanabilir.

 

    •   Hassas noktalar için: Sırt ve bel sorunu olan bazı kişilerin sırtında yeri çok iyi belirlenebilen hassas bir iki yer bulunur. Bunlar yüzeysel dokularda, omurları bağlayan ligamanlarda (bağlar), sakroiliyak eklemlerde ya da bir başka yerde olabilir. Doktorunuz, siz gevşemiş bir şekilde uzanmışken sırtınızı muayene ederek ağrılı noktaları saptayabilir. Bu ağrılı noktalar daha sonra küçük dozlarda lokal anestezik ve kortizon gibi güçlü bir steroid enjeksiyonuyla tedavi edilebilir. Steroidlerin uzun süren antienflamatuar etkileri de mevcuttur. Enjeksiyondan sonra anesteziğe bağlı olarak genellikle iki ya da üç saat ağrınız olmaz, ancak sonrasında 24 saat ya da daha uzun bir süre için ağrı geri döner. Ancak bu sürenin sonunda kimileri ağrının çarpıcı bir biçimde yok olduğunu belirtmektedir. Bu rahatlamanın süresi kişiden kişiye değişir, ancak birçok kişide uzun süre devam eder. Bu şekilde uygulanan kortizon, ağızdan düzenli olarak alındığında görülen istenmeyen etkilere yol açmaz.

 

    •   Faset eklemi enjeksiyonları: Bazı sorunlar omurganınnın arka kısmındaki faset eklemlerinden kaynaklanır. Bunlar ince bir iğne kullanılarak yapılan enjeksiyonlarla tedavi edilebilir. Enjeksiyonun eklemde tam uygun yere yapılabilmesi için bu işlem genellikle röntgen kılavuzluğunda yapılır.

 

    •   Epidural enjeksiyonlar: Omurgaya epidural enjeksiyon, omurilik ile sinir köklerini saran zarın etrafına verilir. Az miktarda kortizon benzeri bir ilaçla birlikte bir lokal anestezik enjekte edilir. Bu tür bir tedavi, siyatiğiniz şiddetli bir ağrıdan sonra hafiflemiş ancak tamamen geçmemişse önerilebilir.

 

 

Sırt ve bel ağrısını kontrol altına almak çok zor olabilir. Bazen, omurilikten beyne giden sinir uyarılarını bloke etmek belirtileri geçirebilir.

Akupunktur ilk olarak günümüzden iki-üç bin yıl önce Çin’de geliştirilmiştir. Yaşamın ikiz zıt gücü olarak bilinen Yin ve Yang arasındaki dengeyi değiştirerek etki gösterdiği düşünülüyordu. Günümüzde Batı tıbbı akupunkturu sık sık kullanmaktadır. Artık beyin ve omurilikteki doğal kimyasallar olan endorfin ve enkefalinlerin salıverilmesini uyararak etki gösterdiği bilinmektedir. Bu maddeler ağrı duyusunun geçişini bloke edebilmektedir. Deri üstünden steril iğneler sokulur ve sonra uyarı yaratmak amacıyla döndürülür. Kimi akupunkturcular geleneksel Çin akupunktur noktalarını kullanır, ancak birçoğu için bu inanmaktan çok geleneğe bağlılıktandır.

Akupunktur herkeste etkili değildir. Bazıları iyi yanıt verirken diğerleri yalnızca kısa süreli yarar görür ve tedavinin yinelenmesi gerekir. Kimilerinde ise tedavinin hiçbir etkisi olmaz.

Akupunkturda sorun, deriye iğneleri batırmanın ve uyarı yaratmanın son derece beceri isteyen bir teknik olması ve bunun için özel bir kliniğe başvurulmasının gerekmesidir. Öte yandan TENS kendi başınıza, evde uygulayabileceğiniz bir tedavidir. Bu yöntemde, elektriği ileten özel bir jelle kaplanmış pedleri (yastıkçıkları) sırtınıza, doğrudan teninize tutturursunuz. Bunlar da belinize takılan bir pil ve uyarıcıya bağlanır.

Aleti açtığınızda çok sayıda minik elektriksel vurular deriyi uyarır. Ayrıca gücünü, vuru sıklığını ve süresini kendiniz ayarlayabilirsiniz. Elektrik uyarısı teninizde hafif bir batma gibi hissedilir. Akupunkturla aynı şekilde, sinirleri uyararak ve beyin ile omurilikte sırt ve bel ağrısı duyusunu bloke eden maddelerin salıverilmesini sağlayarak etki eder.

Bu teknik kronik sırt ve bel ağrısı olanlar için, uyarıcıyı gerek duyduğu zaman açabilme imkânı verdiği için yararldır. TENS herkeste yararlı değildir, ancak kimilerinde son derece başarılı olabilir.

 

Bel desteğı ya da korse, göğüs kafesinden pelvise kadar uzanan geniş bir vücut kemerinden oluşur. Arka tarafında sırtın şekline uyan düz çelik çubuklar bulunabilir. Korse giymek sırt hareketlerini sınırlar, karın içindeki basıncı artırır ve bu şekilde sırt ve bel ağrısını geçirebilir. Ne yazık ki uzun süre korse giymek sırt ve belde kalıcı sertliğe yol açabilir ve korselerin çoğu uzun vadede yarar kadar zarar da verir. Günümüzde hastaların çoğu için hedefin mümkün olan en kısa sürede sırt ve bel hareketlerini eski hale getirmek olması gerektiğine inanıldığından korse ancak ender olarak kullanılmaktadır.

Her 2000 sırt ve bel ağrısı atağı için sadece yaklaşık bir ameliyata gerek olduğu tahmin edilmektedir. Ameliyat, yalnızca belirtiler tedaviye yanıt vermemişse, ağrı şiddetli ve sürekliyse ya da sorun ameliyatla düzelebilecek tipteyse düşünülmelidir. Bu, sırt ve bel ağrısı atağı gelişir gelişmez ameliyatın düşünülemeyeceği anlamına gelir. Bunun yerine, önce diğer tedavi türleri denenir. Hastaların çoğu ameliyata gerek kalmadan düzelir. Ameliyatın gerekli görüldüğü noktaya gelinmişse, cerrahınız yapılacak ayrıntılı incelemeleri planlayacaktır.

Yalnızca bazı sırt ve bel sorunları cerrahiye iyi yanıt verir. Özellikle bacaktaki şiddetli siyatik ağrılarında çok iyi sonuç alınmaktadır. Ameliyat olanların yaklaşık %80-90’ı sonuçlardan çok memnundur. Öte yandan, asıl sorunun sırt ve bel ağrısı olduğu durumlarda başarı oranları bu kadar yüksek değildir.

Hangi ameliyat?

Çok farklı tiplerde sırt ve bel ameliyatları uygulanmaktadır. En yaygını yarılan diskin çıkarılmasıdır (bu genellikle 4. ve 5 lumbar omurlar ya da 5. lumbar omurla sakrum arasında kalan disktir). Herhangi bir yinelemenin önünü almak için, yalnızca yırtılan bölge değil genellikle bütün disk çıkarılır. Bazı vakalarda asıl sorun omurga kemiğinin sinir köküne yaptığı basıdır. Cerrah daha fazla yer açmak için bası yapan kemiği çıkararak bu basıyı kaldırmayı amaçlar. Bazen omurganın kemikleri arasında aşırı hareketlilik vardır. Bu gibi durumlarda cerrah omurları birbirine sabitlemeyi düşünebiir. Bu işleme spinal füzyon (omurga eklemlerinin birbirine kaynatılması) adı verilir. Yapay disk yerleştirmeyle ilgili araştırmalar sürmektedir. Uygun vakalarda ilk sonuçlar umut vericidir ancak bu tekniğin çabaya değip değmediğini yalnızca zaman gösterecektir.

 

Muhtelemelen ameliyattan sonraki birkaç gün içinde ayağa kalkabilirsiniz. Sıklıkla birkaç hafta boyunca bel desteği kullanmanız gerekir, ancak bir iki ay içinde yeniden hafif işler yapmaya başlayabilirsiniz. Ağır el işleri yapmanız için 
birkaç ay geçmesi gerekir. Omurganın üzerine aşırı yük binmesine neden olacak aktvitelerden önce daima cerrahınıza danışmalısınız.

Yoğun rehabilitasyon

Kronik sırt ve bel ağrısı olan kişilerin küçük bir bölümünde çok şiddetli belirtiler ve buna bağlı olarak işlev kaybı gelişebilir. Bunun, omurganın çevresindeki mekanik hasar biçimleri ve sinir köklerinin çevresinde gelişebilen yara oluşumu da dahil bir dizi nedeni vardır. Merkezi sinir sistiminde başka değişiklikler de oluşabilir ve depresyon, anksiyete ya da fibromiyalji gibi bir hastalık, sorunu daha da kötüleştirir.

Ne yazık ki bu tür sırt ve bel ağrısını tedavi etmek çok zordur. Bu durumdaki kişlerin dikkatli ve uygun bir tıbbi muayeneden geçmesi, yalnızca bedensel sorunların değil, buna karşı geliştirdikleri yanıtın da değerlendirilmesi gerekir.

Bir sonraki adım her hastanın gereksinimlerine göre bir rehabilitasyon programı tasarlamaktır. Bu programın amacı yalnızca bedensel işlevleri eski haline getirmek değil, sorunuyla baş etme konusunda endişeleri olan hastaya yardımcı olmak ve daha normal bir hayat sürmesini sağlamak olmalıdır. Bu tür bir tedavi sırt ve bel sorunları nedeniyle ciddi işlev kaybına uğramış olanların çoğunda çok etkili olabilir. Ne yazık ki böylesi programlar çok sınırlıdır ve günümüz İngiltere’sinde ancak bir iki merkezde mevcuttur. Bu kurumların sayısının kısa zamanda artacağını umuyoruz.