Katarakt05.12.2008 15:42:42

Doktorunuz sizde katarakt olduğunu söylerse, yalnız olmadığınızı bilin. Altmış beş yaşın üzerindeki kişilerin yarıdan fazlasında katarakt vardır. Katarakt genellikle yavaş gelişir ve önemli bir görme sorunu yaratması aylar, hatta yıllar alabilir. Katarakt vakalarının hemen hepsi başarıyla tedavi edilebilir ve modern katarakt ameliyatı hastanede yalnızca bir gün kalınan oldukça basit bir işlemdir.

KATARAKT NEDİR?

Gözbebeğinin arkasında yer alan göz merceği normalde saydamdır. Bu mercek, ışığın gözün arkasında retina üzerine düşmesine yardım eder. Ancak kataraktınız varsa göz merceğinizde farklı derecelerde bulanıklaşma (matlaşma; opaklaşma) gelişir. Bu bulanıklaşma ışığın bir bölümünün retinaya ulaşmasını önleyerek görüntünün sönük ve belirsiz olmasına neden olur.

KATARAKT NEDENLERİ

Kataraktın birçok nedeni olabilir. Bunlar arasında şu nedenler sayılabilir.

Gelişim sorunları
Bazı kişiler kataraktla doğar ve bunlara “doğumsal katarakt” adı verilir. Doğumsal katarakta gebelikte geçirilen kızamıkçık gibi bir hastalık neden olabilir. Aşı kampanyalarıyla bu tür kataraktlar giderek azalmıştır; ancak görüldüğünde, bebeğin görmesini önemli ölçüde engelleyebiliyor. Bebek önemli ölçüde kataraktla doğarsa, erişkinlerde olduğu gibi başarılı bir katarakt ameliyatı yapılabiliyor ama görme açısından her zaman iyi sonuç alınamıyor. Bütün bebeklerde doğumsal katarakt taraması yapılması gerekir; katarakt gözbebeğinin beyaz olması ya da gözbebeğinde “kırmızı yansıma (röşe)”nın zayıf olmasıyla anlaşılabilir.

Doğumsal kataraktlar genellikle hafiftir ve kalıtımla geçer (bir hastalık ya da enfeksiyonla ilişkili değildir); göz merceğinde mavi ya da beyaz dağınık noktalar bulunur. Bu tip doğumsal kataraktlar çocukluk çağında görmenin normal gelişimini nadiren engeller ve genellikle yaşam boyunca değişmeden kalır.

Yaş
Batı dünyasında en yaygın katarakt nedeni yaşlanmadır ve uzun yaşayan her insanda şu ya da bu ölçüde katarakt gelişir. Yaşlandıkça göz merceğindeki proteinlerde değişimler olur ve göz merceği sertleşerek esnekliğini yitirir. Ayrıca proteinler bir araya toplanarak katarakta neden olabilir.

Darbe ve yaralanmalar
Göze gelen bir darbe ya da daha ağır bir göz yaralanması, yoğun sıcaklık ya da kimyasal yanıklar göz merceğine zarar vererek katarakta yol açabilir. Bu, her yaşta olabilir.

Diğer nedenler
Şeker hastalığı (hem insüline bağımlı, hem de haplarla ya da diyetle denetim altına alınan tipler) gibi bazı hastalıklar göz merceğinde önemli ölçüde matlaşmaya neden olabilir, ama genellikle bu sorun yaşamın ileri evrelerinde ve şeker hastalığıyla yıllarca yaşadıktan sonra ortaya çıkar. Bazı ilaçlar (özellikle kortikosteroidler) da çok uzun süre kullanıldığında katarakta neden olabilir. Bu kataraktların gelişme biçiminde belli bir kural yoktur, ama genellikle doz ne kadar yüksekse katarakt gelişme olasılığı da o kadar artar. Katarakt gelişiminde rolü olduğu ileri sürülen diğer etmenler arasında gözdeki uzun süreli iltihaplar (üveit ya da iri-tis), nükleer parçalanma ya da Röntgen ışınlarından kaynaklanan radyasyon gibi iyonize edici ışınlar vardır. Ayrıca özellikle gelişmekte olan ülkelerde kataraktın beslenme yetersizliğiyle de bağlantılı olabileceği ileri sürülüyor, ama bu Batı’da önemli bir etmen değildir.

Halen tartışmalı olmakla birlikte uzun süre güçlü güneş ışığına (özellikle de morötesi ışınlara) maruz kalmak ve sigara içmek de nedenler arasında sayılıyor.

KATARAKT TİPLERİ

Farklı birçok katarakt türü olmasına karşın, yaşlanma sürecinin bir parçası olarak sık görülen üç tip vardır. Bazı kişilerde birden çok tip bir arada olabilir.

Göz merceğinin kesiti Şekilde gözün ön bölümünün ayrıntıları görülüyor.

Çekirdek sertleşmesi kataraktı
Çekirdek sertleşmesi kataraktında (nükleer skleroz kataraktı) göz merceğinin merkezindeki “çekirdekte” bulutlanma gelişir. Bu kataraktlar başlangıçta sarımtırak renktedir ve olgunlaştıkça kahverengiye dönüşür. Benzer şekilde ışığı keser ve görmenin bulanıklaşmasına ve renklerin gerçekte olduğundan daha sönük görünmesine yol açabilirler. Bu tür kataraktların görmeyi önemli ölçüde etkilemesi genellikle yıllar alır. Bu tedrici bozulma nedeniyle çekirdek sertleşmesi kataraktı olan kişilerin çoğu görme işlevindeki azalmayı uzun süre fark etmez. Renklerin ayırt edilmesindeki bu azalma, evdeki mobilyaların giderek solduğu ya da kirlendiği yanılsamasına yol açabilir. Bazen bu mobilyalar yerine parlak renkli yenileri alınır. Çekirdek sertleşmesi olan merceğin çıkarılmasından sonra, hastalar görme işlevinde-ki düzelmenin bir parçası olarak genellikle renklerin parlaklığını fark eder.

Farklı birçok katarakt türü vardır, ama yaşlanma sürecinin bir parçası olarak sık görülen üç tip vardır.

Kabuk kataraktı
Kabuk kataraktı göz merceğinin dış bölümlerinde beyazımsı, ışın benzeri mat lekelerden oluşur. Bu lekeler yıllarca merkezi görmede sorun yaratmaz, ama parlak ışıkta göz kamaşmasına neden olabilir.

Arka kapsül altı kataraktı
Arka kapsül altı kataraktı da yaşlanmayla ilgili olabilir, ancak şeker hastalığı ve uzun süreli steroid kullanımı gibi başka bazı durumlarla da bağlantılı olabilir. Bu katarakt türü esas olarak göz merceğinin arka bölümündeki dış katmanı etkiler, sarı ya da beyaz renkte olabilir ve erken evrede görme sorununa neden olabilir. Bazen birkaç ay gibi kısa bir sürede görme önemli ölçüde azalabilir.

KATARAKTIN BELİRTİLERİ

Katarakt genellikle çift taraşıdır, ama çoğu zaman iki gözde aynı gelişme düzeyinde değildir (gelişimi asimetriktir), dolayısıyla görme, gözlerden birinde diğerinden daha kötü olabilir. Kataraktın ağırlık dereceleri arasında büyük farklar olabilir. Bazen katarakt merceğin kenarında geliştiği için hiç fark edilmeyebilir ve başlangıçta herhangi bir belirtiye yol açmaz.
 
Küçük kataraktların bulunduğu kişiler bu bulanık alanın çevresini yeterince iyi gördükleri için normal yaşamlarını sürdürebilirler. Ancak bazıları görme kaybı nedeniyle okuyamaz, araba kullanamaz ya da bağımsız yaşayamaz hale gelebilir. Katarakt aşağıdaki belirtilerden birine ya da birkaçına yol açabilir.

Gözde buğulanma ya da bulanıklaşma
Bu genellikle zaman içinde gelişir, ama arka kapsül altı kataraktında görme birkaç hafta içinde bozulabilir. Buğulanma genellikle görme alanının bütününe dağılmıştır ve hem uzak görmeyi, hem de okuma mesafesini etkiler. Her iki gözünüz de etkilenebilir, ama genellikle biri diğerinden daha kötüdür.

Özellikle parlak güneş ışığı ya da gece araba farları nedeniyle göz kamaşması
Bu sorun oldukça kısıtlayıcıdır, ama koyu renkli gözlüklerin yararı olur. Ne var ki, koyu renkli gözlükler gözünüze gelen ışık miktarını da azalttığı için, görmeyi genel olarak biraz güçleştirir.

Renkli görmede azalma (özellikle çekirdek sertleşmesi kataraktında)
Katarakt olgunlaştıkça ve sarı ya da kahverengi bir renk aldıkça, özellikle tayfın mavi ucunda ışığı keserek renklerin daha donuk görülmesine neden olur. Katarakt ameliyatından sonra insanlar renklerin (örn. bahçedeki ya da evdeki mobilyalardaki) parlaklığı karşısında şaşkınlığa düşer.

Katarakt olgunlaştıkça ve sarı ya da kahverengi bir renk aldıkça, özellikle tayfın mavi ucunda ışığı kesebilir.

Hayalet görüntüler ya da çift görme
Bu, özellikle kabuk kataraktı bulunan kişilerde bulunur. Çoğu zaman ayrı ayrı her iki gözde de olduğu için, bir göz kapatılınca da varlığını sürdürür. Genellikle çok az rahatsızlık verir ve kataraktlı kişilerin çoğunda önemli sorun yaratmaz. Hayalet görüntüler, bir nesnenin ana görüntüsüyle örtü-şen belirsiz ikinci görüntüdür. Bu, bir nesnenin güçlü iki görüntüsünün ayrı ayrı görüldüğü açık çift görmeden farklıdır.

Görme alanınızın bir bölümünde gölgelenme
Kataraktı olan kişilerde (özellikle arka kapsül altı katarakt türünde) seyrek olarak bu belirti görülebilir. Buna retina hastalığı da yol açabilir, ama doktor muayenesiyle neden ortaya çıkarılabilir.

TANI KONULMASI

Bulanık görüyorsanız ya da yukarıda tanımlanan belirtilerden herhangi biri varsa, derhal yardım isteyerek kesin tanı konulmasını sağlamanızı öneririz. Zaman zaman bu belirtilere başka bazı göz sorunları da yol açabilir. Doktorunuz bu belirtilerin nedeni konusunda bazı bilgiler verecek ve gerekiyorsa daha kapsamlı bir göz muayenesi yapılmasını isteyecektir.

Doktor sizde ne tür katarakt olduğunu saptayacaktır. Bunun için bir görme testi ve yarık lambalı mikroskopla tam bir göz muayenesi yapılacaktır. Bu muayene için gözbebeklerinizin damlayla büyütülmesi gerekir ve bulanıklık 8-10 saatte geçeceği için, muayeneden sonra araba kullanmamanızda yarar vardır.

KATARAKT NE ZAMAN TEDAVİ EDİLMELİDİR?

Hafif kataraktlı insanların çoğu herhangi bir güçlük çekmez. Görme bozukluğu günlük yaşamlarını şu ya da bu şekilde etkileyene kadar, bu kişiler herhangi bir tedavi gereksinimi duymaz. Artık, ameliyat edilebilmesi için kataraktın çok yoğunlaşması gerekmiyor. Gerçekten de, küçük bir kesiyle yapılan yeni ameliyatlarla, yoğunlaşmış bir göz merceği üzerinde çalışmak hafif vakalardan daha güçtür.

Katarakt ameliyatlarında bazen uzun bir bekleme listesi olabileceği için, erken tanı konularak ameliyata kadar ağır bir görme kaybı oluşması önlenebilir. Katarakt uzun yıllar boyunca tedavi edilmeksizin kendi haline bırakılırsa giderek olgunlaşır ve göz merceğinin bütünü süt gibi beyazlaşabilir. Batı ülkelerinde bu derecede ileri katarakt vakalarıyla çok seyrek olarak karşılaşılır, ama katarakt ameliyatına erişim olanaklarının bu denli kolay olmadığı gelişmekte olan ülkelerde hâlâ bu görülebiliyor.

Özellikle işitme kaybı ya da hareket zorluğu gibi başka bazı kısıtlılıklarınız da varsa, bunlara görmede azalmanın da katılması kaza riskini ve başka sorunlarla karşılaşma olasılığını artacağından, erken görüş almakta yarar vardır.

Gelişmiş ülkelerde katarakt ameliyatı artık görece güvenli bir işlemdir ve vakaların büyük çoğunluğunda başarılı sonuç alınıyor. Bununla birlikte görmeyi etkileyen (maküla bozukluğu gibi) başka bazı göz hastalıklarınız varsa, katarakt ameliya-tıyla görmeniz bütünüyle düzelmeyebilir. Katarakt ameliyatları bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak tartışılacaktır.

ARABA KULLANMA VE KATARAKT

Kataraktta gerek görüntünün buğulanması, gerekse araba farları ya da sokak lambalarının yol açtığı göz kamaşması nedeniyle araba kullanmak genellikle erken evrede etkilenir. İngiltere’de özel motorlu araç kullanabilmek için yasal olarak görme keskinliği normalden ancak yaklaşık %20 daha az olabilir. Türkiye’de ve dünyada da benzer koşullar geçerlidir.

ÖNEMLİ NOKTALAR

Kataraktınız varsa, göz merceğiniz saydamlığını yitirerek bulanıklaşır. Kataraktın birçok nedeni olabilir, ama bunların çoğu yaşlanmayla ilgilidir. Katarakt bulanık görmeye, göz kamaşmasına, renklerin donuklaşmasına, çift görmeye ve gölgelenmelere yol açabilir. Katarakt ameliyatı genellikle çok başarılı ve oldukça güvenli bir girişimdir.