Kendi kendinize yardım etmek17.01.2008 11:00:36
Migrende tam iyileşme sağlayan, bilinen bir tedavi yaklaşımı yoktur. Bununla birlikte,
Migrende tam iyileşme sağlayan, bilinen bir tedavi yaklaşımı yoktur. Bununla birlikte, kendi tetikleyicilerinizi saptayıp bunlardan kaçınarak ve gerektiğinde etkili ilaçlar kullanarak migrenin etkisini önemli ölçüde azaltabilirsiniz. Migren belirtilerini gideren atak tedavisi (semptomatik tedavi) uygulanabileceği gibi, migren atağının başlamasına engel olan önleyici (profilaktik) tedaviye de başvurulabilir. Böylece denetiminiz dışındaki bir durumu kendi denetiminiz altına almış olursunuz.
Migren ataklarının tedavisinde ve önlenmesinde ilaç dışı tedaviler ve ilaçlar kullanılabilir. Önleyici nitelikteki önlemler çoğu zaman atağı tümüyle önlemekten çok, atak sıklığını ve şiddetini azaltıcı etki yapar.
MİGREN HAKKINDAKİ BİLGİLER NEREDEN SAĞLANABİLİR?
Türkiye’de migren konusundaki bilgiler, kitabın sonundaki “Yararlı adresler” bölümünde yer alan kurum ve kuruluşlardan ve ağrı merkezlerinden elde edilebilir.
Dünya Baş Ağrısı Birliği (World Headache Alliance, WHA) dünya çapında 40’ın üzerinde tıp dışı örgütü birleştiren uluslararası bir kooperatiftir. Bu örgüt temel hedef olarak baş ağrısı çeken kişilerin ağrılarının giderilmesine destek olma yanında, alınması gereken önlemler konusunda hükümetlerin dikkatini çeken ve baş ağrısının bir toplum sağlığı sorunu olduğunu anlatarak halkı bilgilendiren kampanyalar da yürütmektedir. Bu konudaki bilgiler de “Yararlı adresler” bölümünde verilmiştir.
MİGRENE BAĞLI KISITLILIK
Migren atağı sırasında etkinliklerinizin oldukça kısıtlandığını söylemeye gerek yok. Ataklarınız seyrekse bu sorun oluşturmaz, ancak düzenli aralıklarla migren atağı geçiriyorsanız bundan eğitiminiz, işiniz, aile yaşamınız ve sosyal etkinlikleriniz, hepsi etkilenebilir. Bu durum ilişkilerinizde güçlük yaratmak yanında, işinizde yükselmenizi önleyebilir, hatta işsiz kalmanıza bile neden olabilir. Sürekli bir sonraki atağın korkusunu yaşayan bazı kişilerde migren çok kısıtlayıcı olabilir; bu kişiler atak olmasa bile normal işlevlerini sürdüremezler.
Bu gibi sorunların farkına varmak her zaman kolay değildir. MIDAS kısıtlılık anketi migrenin yaşamınızı ne ölçüde etkilediğini belirlemenize olanak veren çok yararlı bir araçtır. Sorunu daha iyi anlamasını sağlamak için, bu anketi doktorunuza da götürerek, etkili önlemler üzerinde birlikte kafa yorabilirsiniz.
KENDİNİZ İÇİN NELER YAPABİLİRSİNİZ?
Tanıdan emin olmanız koşuluyla, doktora başvurmaya gerek kalmaksızın migrenle baş etmek için kendiniz pek çok önlem alabilirsiniz. İlaçlar ve doktora ne zaman başvurmanız gerektiği konusunda eczacınız da size yardımcı olacaktır. Ayrıca ilaçların daha etkili olmasını ve atakların önlenmesini sağlayan basit bazı önlemler vardır.
İlacı erken alın…
Atağın gelmekte olduğunu hissettiğiniz anda hemen almak için, tercih ettiğiniz ilacın en az bir dozunu daima yanınızda bulundurun. Erken alınması durumunda ilaç daha etkili olacaktır. Migren sırasında mideniz normalden yavaş çalışır ve ağız yoluyla aldığınız ilaçların emilimi daha güçtür.
Bütün sorun kendiliğinden geçecek bir baş ağrınız mı, yoksa tedavi edilmesi gereken bir migreniniz mi olduğudur. Bazı kişiler baş ağrısı başlarken başlarını sallayınca ya da başlarını dizlerinin arasına sokunca zonklama hissederlerse, bunun migren atağı olduğunu anladıklarını söylüyor. Söz konusu olan “basit bir baş ağrısıysa” zonklama olmaz.
…ama çok sık almayın
Migren belirtilerini denetim altına almada ilaçlar çok etkili olabilir, ama doğru ilaçların kullanılması ve aşırı ilaç kullanılmaması gerekir. Belirti giderici ilaçları çok sık kullanmamakta yarar vardır; bu ilaçları her gün almaya başlarsanız, sonunda bu nedenle başınız ağrıyabilir, çünkü vücudunuz ilaca alışır ve ağrıyı etkili bir biçimde denetim altına alamaz. Dolayısıyla, çoğu günler baş ağrısıyla uyanırsınız ve bu baş ağrıları tedaviye yeterince yanıt vermez.
Bundan kaçınmak için, baş ağrısı belirtilerini tedavi etmek amacıyla hiçbir zaman düzenli olarak haftada iki ya da üç günden daha fazla ilaç kullanmayın. İlaç dozunun bir bölümünü ya bütününü almanız önemli değildir. Önemli olan art arda en az dört gün ilaç almamış olmaktır.
Günde yalnızca bir ya da iki doz bile olsa, bundan daha sık ilaç almanız gerekiyorsa doktora danışın. Birçok gün semptomatik ilaç kullanmak diğer ilaçların etkisini de azaltır. Bu durumda “ilaç kötüye kullanımı baş ağrısı” gelişeceği için, ağrılarınız tedaviye yanıt vermemeye başlar.
Migren ataklarını engellemek amacıyla doktorunuzun her gün kullanmanız için yazacağı ilaçlar bundan farklıdır. Bu önleyici ilaçlar baş ağrısını kesen semptomatik ilaçlardan farklı yollardan etkili olur ve öncelikle migren sürecinin başlamasını önler.
| Migren Kısıtlılığını Değerlendirme Anketi (MIDAS, The Migraine Disability Assessment Questionnaire) |
| TALİMATLAR: Lütfen son üç ay içinde yaşadığınız BÜTÜN baş ağrılarını düşünerek aşağıdaki soruları yanıtlayın. Yanıtınızı her sorunun sonunda yer alan kutuya yazın. Son üç ay içinde söz konusu etkinliği hiç yapmadıysanız, 0 yazın. |
| 1. Son üç ayda kaç gün baş ağrısı nedeniyle okula ya da işe gidemediniz? |__|__| gün |
| 2. Son üç ayda işte ya da okulda kaç gün baş ağrısı nedeniyle üretkenliğinizde yarı yarıya azalma oldu (1. maddede yanıtladığınız, okula ya da işe gitmediğiniz günleri saymayın) ........................................................................................ |__|__| gün |
| 3. Son üç ayda kaç gün baş ağrısı nedeniyle ev işi yapamadınız?..............|__|__| gün |
| 4. Son üç ayda kaç gün baş ağrısı nedeniyle ev işlerinde üretkenliğiniz yarı yarıya azaldı (3. maddede yanıtladığınız, ev işi yapmadığınız günleri saymayın)? .........|__|__| gün |
| 5. Son üç ayda kaç gün baş ağrısı nedeniyle aile içi ya da sosyal bir etkinliğe ya da bir eğlenceye katılamadınız?................................................................. |__|__| gün |
| MİDAS PUANI .......................................................................... |__|__| |
| A. Son üç ayda kaç gün baş ağrısı çektiniz? (Baş ağrısı bir günden uzun sürdüyse, her günü ayrı sayın).........................................……………………….......... |__|__| gün |
| B. Bu baş ağrılarının şiddetine 0 ile 10 arasında kaç not verirdiniz? (0 = hiç ağrı yok ve 10 = olabilecek en fazla ağrı)..........................……………………....… |__|__| |
| © Innovative Medical Research 1997 |
| MIDAS Anketi son birkaç ayda migrenin sizi ne denli etkilediğini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiştir. Önce A ve B sorularına yanıt verin. |
| 1. ve 2. sorudaki iş ya da okul, ücretli iş ya da bir okulda eğitim anlamına gelmektedir. |
| 3. ve 4. sorularda ev işi, her zaman evin bakımıyla uğraşmak ya da işe/okula gitmediğiniz günlerde ev işi yapma anlamına gelmektedir. Burada verilen yanıtlara 1. ve 2. sorularda yanıtlanan günler dahil edilmemelidir. |
| 5. soruda, bunların dışında kalan diğer etkinlikleri yapamadığınız günleri de dikkate alın. |
| 1’den 5’e kadarki soruların puanlarını toplayın ve MIDAS puan kutusuna yazın. MIDAS puanınız 10’un üzerindeyse doktora başvurmanızı öneririz. Bununla birlikte, baş ağrılarınız konusunda endişeleniyorsanız, MIDAS puanınız ne olursa olsun doktora başvurun. A ve B sorularına verdiğiniz yanıtlar MIDAS puanına dahil edilmemelidir, ancak tedaviye ilişkin kararlarda bu bilgiler doktor için yararlı olabilir. |
| İLAÇ SINIFLARI |
| • Reçetesiz alınabilen ilaçlar |
| • Reçeteyle alınabilen ilaçlar |
| • Kırmızı reçeteyle alınabilen ilaçlar |
HANGİ İLAÇLARI ALMALI
Migren belirtilerini gidermeye yönelik ilaçlar atak sırasında kullanılan semptomatik ilaçlardır. Bunlar arasında ağrı kesiciler ve “triptanlar” gibi özel olarak migren için geliştirilmiş ilaçlar vardır.
Eczane
Ağrı kesicilerin çoğunda aspirin, parasetamol ya da ibuprofen vardır. Migrende suda çözünen ya da köpüren ürünler, tabletlerden daha kısa sürede etki yapar ve daha etkilidir. Son zamanlarda yapılan klinik çalışmalarda emilerek ya da çiğnenerek ağızda çözünebilen aspirin tiplerinin etkili olduğu gösterildi; susuz eriyebilmeleri nedeniyle bunların kullanılması kolaydır. Bazen bu ilaçlara ağrı kesici etkiyi artırmak için kodein (hafif bir afyon türevi) ya da bulantıyı gidermek ve kas gerilimini azalmak için bir antihistaminik eklenebiliyor. Bazı tabletler özel olarak migren için tasarlanmıştır. Doktorunuz ya da eczacınız bu konuda sizi bilgilendirebilir ve bu ilaçları güvenli bir biçimde nasıl kullanacağınızı size açıklayabilir. Bu ilaçlar arasında pek az fark vardır ve hangisini seçeceğinize kendiniz karar verebilirsiniz.
Etkiyi en üst düzeye çıkarmak için, atak başlarken bu ilaçlar elden geldiğince erken alınmalı, ancak hiçbir zaman önerilen dozdan fazlası alınmamalıdır. Bu ilaçların hiçbiri etkili değilse ya da önerilen doz yeterli olmuyorsa, doktora başvurun.
Mide bulantısı ve kusmanın önlenmesinde çok etkili bir ilaç olan domperidon midenin boşalmasını ve barsak hareketlerini uyararak ilaç emilimini de kolaylaştırır. Ağrı kesiciyle birlikte 20 mg domperidon alarak hem baş ağrınızı, hem de bulantı ve kusmayı geçirebilirsiniz. Migrende bu ilacı kullanmak için doktorunuzun reçete yazması gerekir.
Bulantı ve kusmaya karşı diğer ilaçlar da yararlı olabilir, ancak bunların midenin boşalmasını ve barsak hareketlerini uyarıcı etkisi yoktur. Migrenle ilgili klinik çalışmalarda proklorperazin araştırılmıştır ve ağızda çözünen formu etkili olabilir.
İlaçların daha etkili olması nasıl sağlanabilir?
Mümkünse ilacı aldıktan sonra bir şeyler yiyin. Bazen kuru ekmek, peksimet ya da bisküvi gibi hazmı kolay yiyeceklerle bulantı azalabilir. Kusarsanız bir şeyler yedikten sonra kusmak, boş bir mideyle kusmaktan daha az ağrı verecektir. Bazıları biraz tatlı yemeyi tercih ederken, bazıları da gazozlu bir içeceği ya da bir fincan şekerli çayı tercih edebilir.
Aslında kendinizi atağa teslim etmeniz ve dinlenmeye çalışmanız en iyisidir. Uyku iyileşme için doğanın size sunduğu bir destektir; migrene karşı savaşmak genellikle ağrının süresini artırmaktan başka işe yaramaz. Öte yandan herkes işini bir yana bırakıp, yatma olanağı bulamaz; ama hiç olmazsa hareketlerinizi yavaşlatmaya çalışmalısınız. Üzerinde yoğunlaşmanız gereken işlerden çok, rutin işleri aradan çıkarmayı tercih edin.
Ensenize ya da en ağrılı noktaya sıcak su torbası ya da buz torbası koyabilirsiniz, ama çok uzun süre tutmayın. Bazıları bir gevşeme kaseti dinlemenin ya da akupunktur noktalarına basmanın yararlı olduğunu belirtiyor. Gözlerinizi bir göz maskesiyle kapatabilirsiniz. Migrenli kişilerin çoğu yatmayı tercih etse de, bazı kişiler sandalyede dik oturmanın kendilerine daha iyi geldiğini söylüyor. Ağrınızı azaltmak için doğal gelen ne varsa onu yapın.
Atak güncesi tutun
Migrenin denetim altına alınması atakların nasıl bir dağılım ve seyir gösterdiğine bağlı olduğu için, geçirdiğiniz atakları kaydetmelisiniz. Bir deftere ya da özel bir migren güncesine şu bilgileri kaydedin:
• Atak tarihi
• Atağın başlama zamanı
• Varsa aura da dahil belirtiler
• Aldığınız ilaçlar, dozları ve alınma saati
• Atağın sona erme zamanı
• Uyarı işaretleri nelerdi
Uyarı işaretleri (ön belirtiler) baş ağrısından birkaç saat önce gelişir, hatta bazen ataktan önceki akşam ya da gündüz görülür. Duygudurum ve davranışlardaki bu belli belirsiz değişiklikler auralı migrende de, aurasız migrende de görülebilir.
Dikkat etmezseniz bu belirtileri fark etmeyebilirsiniz ve genellikle arkadaşlarınız ve akrabalarınız bu değişiklikleri daha açık görür. Hantallık, esneme, yorgunluk ve huzursuzluk hali sık görülen önbelirtilerdir. Ayrıca ensede sertlik, çok susama ile ışık ve sese karşı duyarlılık da görülebilir.
Bu önbelirtileri fark etmek son derece yararlıdır; bu dönemde bilinen tetikleyici etmenlerden kaçınmak bile atağın gelişmesini önlemeye yeterli olabilir.
Tetikleyici güncesi tutun
Tetikleyici güncesi tutmak neden atak geçirdiğinizi çözmenize yardım edecektir. Tetikleyiciler “Migren tetikleyicileri” başlığı altında ayrıntılı olarak tartışıldı. Tetikleyicilerin üst üste binebileceğini gözden kaçırmayarak, bunları en aza indirgemek için özel çaba harcayabilirsiniz. Çok az kişi en azından bazı tetikleyicilerinin farkındadır. Diğerleri kuşkulandıkları bir tetikleyicinin bazen atağa yol açtığını, ancak her zaman aynı etkiyi göstermediğini görerek şaşırır. Bunun nedeni tetikleyicilerin genellikle birlikte etki göstermesi, eşiği aşacak kadar biriktikten sonra atağı tetiklemeleridir; dolayısıyla bu durumda diğer tetikleyicilerin rolünü araştırmak gerekir.
“Atağı ne tetikliyor?” sorusundan çok “ataklarımın başlaması için kaç tetikleyici gerekiyor?” sorusu daha anlamlıdır. Olağan günlük yaşamınızda bile farkında olmadığınız bazı tetikleyiciler bulunabilir ve bunlar başka tetikleyiciler birikene kadar eşiğin altında kalabilir. Atak geldiğinde bunları hatırlama olasılığınız düşük olduğu için, olası tetikleyicileri her gün not etmenizde yarar vardır.
Tetikleyici Güncesi - Büyük hali için üzerine tıklayın
Tetikleyici güncesi tutmak için ufak bir bloknot alın ve yemek saatleri, yolculuk, iş ve eğlence de dahil olmak üzere her zamanki rutin yaşamınızı yazın. Her akşam alışılmışın dışındaki tüm değişiklikleri kaydedin. Tipik migren tetikleyicilerinin bir listesini de yapın ve o gün olanları yazın. Duygudurumunuzda ve davranışlarınızdaki sıradışı özellikler önbelirti (uyarı işareti) olabileceği için, bunları da kaydedin. Bunların bir bölümü, özellikle de bazı yiyeceklere ve çikolataya duyulan istek çoğu zaman tetikleyicilerle karıştırılabilmektedir.
Düzenli olarak vitamin, mineral gibi destekleyici ilaçlar kullanıyor ve yardımcı tedavilerden yararlanıyorsanız, bunları da not edin. Bunun gibi, âdet dönemlerinizi, varsa âdet öncesi belirtileri ve ne zaman doğum kontrol hapı ya da hormon yerine koyma tedavisi aldığınızı da yazın.
| TETİKLEYİCİ GÜNCESİ ÖRNEĞİ |
| Pazartesi Değişiklik yok, olağan yaşam. |
| Salı Egzersiz grubunu kaçırdım; işte çok yoğundum. |
| Çarşamba Bir müşteri ziyareti için 100 km araba kullandım. Yolda hava çok sıcaktı. Eve geç geldiğim için akşam yemeğini 2 saat geç yedim. |
| Perşembe Geç uyandığım için kahvaltı etmedim. İşte yoğun bir gündü; egzersiz grubunu yine kaçırdım. Erken yattım. |
| Cuma İşler normaldi. Akşam sinemaya gittim. Akşam yemeğini geç yedim. Geç yattım. |
| Cumartesi Bir buçuk saat daha fazla uyudum. Kahvaltı etmedim. Alışveriş yaptım. |
TETİKLEYİCİLERİ SAPTAYIN VE ÖNLEYİN
En az beş atak geçirene kadar tetikleyici güncesi tutmaya devam etmelisiniz. Her birine ilişkin bilgileri karşılaştırın ve tetikleyicilerde, atak zamanına denk düşen bir birikme olup olmadığını araştırın. Atakları herhangi bir uyarı işareti açısından yeniden gözden geçirin.
Saptadığınız tetikleyici listesini inceleyin ve bunları iki gruba bölerek, gidermek için önlem alabileceğiniz (öğün atlama, kırmızı şarap içme gibi) tetikleyicilerle, denetiminiz dışındakileri (örneğin âdet döngüsü, yolculuklar) birbirinden ayırın. Kuşkulandığınız tetikleyicileri birer birer dışlayın; hepsini birden dışlarsanız, sizin için hangisinin en önemli olduğunu anlayamazsınız. Eksiklikleri gidermeye çalışın; çok stresli bir dönem geçiriyorsanız, düzenli beslenmeye ve yatmadan önce gevşemenizi sağlayacak yöntemler bulmaya çalışın.
Ataklarınız düzenli olarak sabahın ileri saatlerinde ya da akşama doğru başlıyorsa yemek saatlerinizi gözden geçirin. Atakları önlemek için almanız gereken tek önlem, sabahları ve öğleden sonra ara öğün olarak bir şeyler atıştırmak olabilir. Bunun gibi, akşam yemeğini erken saatlerde yiyor ve gece atakla uyanıyorsanız, yatmadan önce bir şeyler atıştırmayı deneyin.
Atağı tetikleyen bazı yiyecekler olduğundan kuşkulanıyorsanız, bunları birer birer keserek, birkaç hafta sonra yeniden yemeye başlayın. Belli bir yiyecek için bu testi birkaç kez yinelemeniz gerekebilir. Çok sayıda yiyeceğin sorumlu olabileceğinden kuşkulanıyorsanız, doktorunuzla konuşun. Beslenme düzeninizden çok fazla yiyecek çıkararak beslenme yetersizliğine neden olabilirsiniz; dışlama diyetleri uzman denetiminde uygulanmalıdır.
| ÖNEMLİ NOKTALAR |
|
www.saglikpark.com sitesinden 19.04.2024 14:17:13 tarihinde yazdırılmıştır.