Kolesterol Giriş06.12.2008 14:56:05

Kolesterol, kanınızdaki bir yağ (lipit) çeşitlidir. Kanınızdaki yüksek kolesterol düzeyleri, Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya'da en sık görülen ölüm ve sakatlık nedenlerinden biri olan koroner kalp hastalığının (KKH) gelişme riskini artırdığı için önem taşır.

İngiltere'de, erkek ölümlerinin dörtte bir kadarına ve 75 yaşın altındaki beş kadından birinde ölümlere KKH neden olmaktadır; ayrıca %13-14 oranında ölüm de kalp ile kan damarlarını etkileyen başka ilişkili durumlardan kaynaklanmaktadır. KKH sıklığı özellikle gelişmiş ülkelerde ortaya çıkmakta, yaşam tarzı ve beslenmeyle ilişkili faktörler de bu sıklığa önemli katkıda bulunmaktadır. Avrupa'da KKH insidansı kuzey ülkelerinde Akdeniz ülkelerinden daha yüksektir ve bu farkın beslenmeyle ilişkili faktörlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. İngiltere'de KKH insidansı İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yükselmişse de, gü nümüzde düşmeye başlamıştır. An cak Singapur, Malezya ve Doğu Avrupa ülkeleri gibi gelişmekte olan ülkelerde oranlar yükselmektedir.

Kolesterolün fazlası, atardamarlarda daralma ve tıkanmaya neden olabilir. KKH genellikle kalbinize kan taşıyan atardamarlarda - koroner arterlerde - daralmaya yol açan anormalliklerden kaynaklanır (dolayısıyla da "koroner arter hastalığı" olarak adlandırılır). Bu atardamarlardaki daralma, kalp kasınıza giden kanı azaltabilir ya da tümüyle kese bilir; bunlar da kalp hastalığına ne den olabilir. Bu süreç dolaşım sisteminizin başka yerlerinde de ortaya çıkabilir. Beyne kan gidişi etkilenirse, bir çeşit inme oluşabilir. Vücudun alt yansına kan götüren damarlar etkilenirse de kangren (deri ve kaslarda siyahlaşma ve ölme) gelişebilir. Bu tür tıkanmalar, vücuttaki en büyük atardamar olan aortu zayıflatabilir, damar duvarında anevrizma adı verilen balonlaşmalara neden olabilir; bunların yırtılması da çok vahim sonuçlara yol açabilir.

İNGİLTERE'DE 75 YAŞIN ALTINDAKİ ERKEK VE KADINLARDA ÖLÜM NEDENLERİ

İngiltere'de kadınlar ve erkeklerde koroner kalp hastalığı (KKH) önemli bir ölüm nedenidir. Kanınızdaki yüksek kolesterol düzeyi, KKH gelişme riskini artırır.

Atardamarlarda tıkanma ya da duvar zayıflamasına neden olan süreç, "ateroskleroz" (= damar sertliği; bazen arteriyoskleroz da denir) olarak adlandırılır. Erken evrelerde, damar duvarlarında kolesterol içeren yağlı çizgiler ortaya çıkar; bunlar genç erişkinlikten itibaren görülebilmektedir. Yağlı çizgiler normal olmamakla birlikte, tek başlarına probleme neden olmaz ve geriye dönebilirler. Ancak yağlı çizgiler ilerleyebilir, arter duvarlarında geriye dönüşsüz bir tepkiye neden olabilir ve kolesterol depolanan yerlerin etrafında yara yerleri gibi fibröz doku oluşmasına yol açabilirler. Bu değişiklikler herkeste olmaz ama yaşlanmayla birlikte daha sık görülür.

AVRUPA'DA KORONER KALP HASTALIĞI (KKH) İNSİDANSI

Avrupa'da KKH insidansı açısından ülkeler arasında, hatta aynı ülke içindeki bölgeler arasında önemli farklılıklar vardır. Güney Avrupa'da KKH genellikle Kuzey Avrupa'dakinden daha seyrek görülmektedir.

Bu değişiklikler arterlerde görece küçük alanları etkiler; buraları çoğu zaman damar iç yüzeyinden kabarıktır ve artık "plak" adını alırlar. Fibröz plakların geri dönmesi, yağlı çizgilerden daha zordur. Plaklar damarlarda daralmaya yol açabilir ve böylece ilgili vücut bölgelerine daha az kan ve olasılıkla daha az oksijen erişmeye başlar.

ATEROSKLEROZUN OLASI KLİNİK SONUÇLARI

Vücutta etkilenen bölgeleri ve aterosklerozun olası klinik sonuçlarını gösteren şema

Fibröz bir plakta yırtılma gibi karışıklığa neden olan bir olay ortaya çıkabilir, bu nedenle damar içinde bir pıhtılaşma olur. Böyle bir olay olduğunda damar tümüyle tıkanır ve söz konusu vücut bölgesine kan götüren başka damar yoksa, en azından bazı dokular ölecek (enfarkt), kalp krizi (miyokard enfarktüsü), inme ya da kangren ortaya çıkacaktır.

Koroner kalp hastalığının özellikleri
KKH'nin özelliklerine, kalbe kan getiren atardamarlardaki değişiklikler neden olur:

• Anjin: Efor harcarken ortaya çıkan ve dinlenmeyle geçen göğüs ağrısıdır. Anjine atardamarda kısmi tıkanma olması, bunun sonucunda kalp kası gereksinim duyduğu sırada oksijenden zengin kanın yeterince gelmemesi yol açar.
• Miyokard enfarktüsü: Kalp kasının bir bölümü öldüğünde ortaya çıkan şiddetli göğüs ağrısıdır. Genellikle bir atardamarın tümüyle tıkanması, etkilenen dokulara kan erişmemesi sonucunda ortaya çıkar.
• Aritmiler: Kalbin hasar görmesi sonucunda kalp ritminin anormalleşmesidir. Çarpıntı şeklinde hissedilebilir.
• Kalp yetersizliği: Kalbin pompa işlevinin zayıflamasıdır. Vücutta su birikmesine, nefes darlığı ve ayak bileklerinde şişme gibi belirtilere
  neden olur.

Koroner kalp hastalığı risk faktörleri
Risk faktörleri, hastalık insidansının yükselmesiyle ilişkili özelliklerdir. Risk faktörlerine daha az maruz kalarak (örneğin sigarayı bırakarak, fazla kiloları vererek) KKH gelişme riskinizi azaltabilirsiniz. Yaş ve cinsiyet gibi değiştirilemeyen risk faktörleri de vardır (kutuya bakınız).

DAMAR SERTLEŞMESİ SÜRECİ

Ateroskleroz, aterom ve atardamarlarda sertleşme aynı anlamlara gelmektedir: Arterlerde tıkanma ya da zayıflamaya giden süreç.

TROMBOZ NASIL OLUŞUR?

Tromboz (kan pıhtısı oluşumu), kan damarını döşeyen örtünün zedelenmesiyle tetiklenebilir. Bunun sonucunda gelişen kan pıhtısı, damardaki kan akışını tıkayabilir.

Değiştirilemeyen risk faktörleri
Değiştiremediğiniz risk faktörleri arasında, daha önceden bulunan KKH, yaş, ailede KKH öyküsü ve erkek olmak vardır. Daha önceden KKH bulunan kişilerde kalp krizi geçirme riski, KKH bulunmayanlardan çok daha yüksektir; anjin bulunanlarda risk üç kat, önceden kalp krizi geçirenlerde altı kat daha fazladır.

Yaşlılarda kalp krizi gençlerden daha sık görülür; ayrıca ailede kalp hastalığı öyküsü varlığında da daha sıktır. Erkeklerde kadınlara göre daha erken yaşta kalp hastalığı gelişme riski söz konusudur. Anne babamızı, biyolojik cinsiyetimizi ya da geçmişimizi değiştiremeyiz; zamanın ilerlemesini de durduramayız.

İngiltere'de yaşayan Hint kökenlilerde KKH, beyaz İngiliz vatandaşlarından daha sıktır. Bu etnik faktör tam olarak anlaşılamamıştır; kısmen diyabet gelişme eğiliminin daha fazla olmasına bağlı olabilir.

Değiştirilemeyen risk faktörleri konusunda bir şey yapamasanız da, değiştirilebilen risk faktörlerini düzeltirseniz KKH risk düzeyi azalabilir. Daha önce kalp krizi geçirdiyse-niz ve kolesterol düzeyiniz yüksekse, yediğiniz yağ miktarını azaltırsanız büyük bir olasılıkla daha az kalp krizi geçirir, daha uzun yaşayabilirsiniz.

Değiştirilebilen risk faktörleri
Yüksek kan kolesterol düzeyi (hiperkolesterolemi), sigara alışkanlığı ve yüksek kan basıncı (hipertansiyon), kalp hastalığı riskinde artmayla ilişkilidir. Bu faktörlerden herhangi biri varsa, KKH ortaya çıkma riskiniz 2.5-4 kat artar. Birden çok risk faktörünüz varsa, risk daha da katlanır. Sigara içen ve kan kolesterol düzeyi yüksek olan birinde hipertansiyon da varsa, risk sigara içmeyen, kan basıncı normal, kolesterolü düşük olan birinden 30 kat daha yüksektir. Bu artmış risk, yüksek kan basıncını ve kan kolesterolünü düşürerek, sigarayı bırakarak önemli oranda azaltılabilir. Hipertansiyon ve sigara alışkanlığı kolesterol düzeyini etkilememekle birlikte, atardamar hasarı oluşturmakta kolesterolle birlikte hareket eder.

KORONER KALP HASTALIĞI RİSK FAKTÖRLERİ
Değiştirilemeyen risk faktörleri	Değiştirilebilen risk faktörleri
Mevcut KKH Yaş Ailede KKH öyküsü Erkek olmak Etnik faktörler	Yüksek kan kolesterol düzeyi Sigara alışkanlığı Hipertansiyon Diabetes mellitus Obezite Kötü beslenme Hareketsiz yaşam Kanın anormal pıhtılaşması

ERKEK VE KADINLARDA KKH İNSİDANSI

Erkeklerde KKH gelişme mutlak riski kadınlardakinden daha yüksektir. Erkeklerde kadınlara göre yaşamın daha erken evrelerinde KKH gelişme riski söz konusudur. Şemalar mutlak olarak ve değişik yaşlarda erkek ve kadınlardaki kalp krizi insidansını yaklaşık olarak göstermektedir.

Tip 1 ve 2 diabetes mellitus (şeker hastalığı) bulunan kişilerde arter hastalığı insidansı daha yüksektir ve kalp krizi ya da inme olasılığı da, şeker hastalığı bulunmayanlara göre daha yüksektir. Şeker hastalığının dikkatli tedavisi, bu riski azaltacaktır. Ayrıca, mevcut öteki KKH risk faktörlerinin düzeltilmesi de önem taşımaktadır. Örneğin, şeker hastalığı bulunanlarda anormal kan yağ düzeyleri ve hipertansiyon, şeker hastalığı olmayanlardan daha sık görülmektedir (sayfa 32'ye bakınız). Özellikle yağlar omuzlar ve uyluklarda değil de karın çevresinde biriktiğinde, obezite KKH riskini daha da fazla artırmaktadır. Yağdan zengin bir beslenme ve hareketsizlik gibi yaşam tarzına ilişkin faktörler de önemlidir. Pıhtılaşmaya yol açan özel protein düzeylerinin yüksekliği de yine başka bir risk faktörüdür ve kan testleri yapılarak saptanabilmektedir.

Ne kadar fazla risk faktörünüz varsa, KKH gelişme riskiniz de o denli artar.

Yüksek kan kolesterol düzeyi KKH'ye neden olur mu?
Bu sorunun kestirme yanıtı 'evet'tir ve nedenleri şunlardır:

• İnsanlarda KKH gelişmekle birlikte, doğal koşullardaki hayvanlarda bu hastalık görülmemektedir ve insanlarda kan kolesterol düzeyleri hayvanlardan daha yüksektir. Laboratuvar hayvanlarında kan kolesterol düzeyleri yapay şekilde yükseltildiğinde, ateroskleroz gelişebilmektedir.
• Kan kolesterol düzeyi ile KKH riski arasında bir ilişki vardır. Grafik, kan kolesterolü desilitrede (dL) 200 miligramdan (mg) daha yüksek olan insanlarda daha fazla KKH vakası ortaya çıktığını göstermektedir.
• Bazı kişiler, vücutlarının kolesterolü işlemesinde doğumsal bir arıza ile dünyaya gelirler. En sık görüleni ailesel hiperkolesterolemi ('ailesel' denmesi, aile bireylerinde aynı hastalığın olduğunu gösterir) olan birkaç tane böyle durum vardır. Bu hastalık olanlarda kan kolesterolü genellikle normalden iki-üç kat daha yüksektir. Genel olarak KKH riskleri de, böyle bir hastalığı bulunmayan kişilerden çok daha yüksektir.
• Hiperkolesteroleminin statin adı verilen ilaçlarla etkili bir şekilde tedavi edilmesi, KKH insidansını azaltmaktadır. Bu, daha az kalp krizi ortaya çıktığı, damarlardaki değişikliklerin daha yavaş seyrettiği anlamına gelir. Böylece yaşam beklentisi uzar ve koroner arter köprüleme ameliyatı (by-pass) adı verilen ameliyata gereksinim azalır.

Ne kadar fazla risk faktörünüz varsa, KKH gelişme riskiniz de o denli artar.

Bütün bu faktörler bir arada ele alındığında, yüksek kan kolesterol düzeylerinin kalp hastalığına yol açtığına kuşku yoktur.

İNME İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ

İki ana inme tipi vardır: Bir tanesine beyinde ya da çevresindeki damarlarda kanama (hemoraji) neden olurken, diğer tip inmeye beynin bir bölgesine kan götüren bir damarın tıkanması neden olur (iskemik inme). Atardamarlarda, iskemik inmeye yol açan değişiklikler, KKH'ye neden olanlara benzer ve ileri yaş, yüksek kan basıncı, önceden arter hastalığı bulunması ve sigara alışkanlığı gibi birçok risk faktörü de ortaktır.
Ancak bazı farklar da söz konusudur. Alkol tüketiminiz fazlaysa, inme geçirme riskiniz artar. Kan kolesterol düzeyi, KKH'ye göre iskemik inme için daha zayıf bir risk faktörüdür; ancak yüksek olan kan kolesterol düzeyiniz etkili bir şekilde düşürülürse, inme geçirme riskiniz de azalır.

ÖNEMLİ NOKTALAR

KKH, atardamar duvarlarındaki hastalıktan ortaya çıkar. / Bir dizi faktör, KKH gelişme olasılığını artırır. Hastalıklı arterlerde kolesterol birikir ve damarların daralmasına yol açabilir. Yüksek kan kolesterol düzeyi, kalp hastalığı için bir risk faktörüdür. Yüksek kan kolesterol düzeyinin kontrol altına alınması, iskemik inme riskini azaltabilir.