Haberi Paylaş

Google Yahoo Facebook Mixx Digg StumbleUpon Del.icio.us reddit Bu Nedir?

Tiroid bezinin büyümesi guatr olarak bilinir. Bunun birçok nedeni olabilir; dünyanın uzak bazı dağlık bölgelerinde olduğu gibi yemeklerle yeterince iyot alınmaması, manik depresif hastaların tedavisinde kullanılan lityum karbonat gibi ilaçların kullanılması ya da Hashimoto tiroiditi (bk. s. 21) ve Basedow-Graves hastalığı (bk. s. 5-20) gibi otoimmün hastalıklar bu nedenler arasında yer alır.

Bununla birlikte, birçok ülkede guatr vakalarının çoğunun nedeni bilinmiyor. Bu tür guatrların gelişmesinde mutlaka karmaşık nedenlerin rolü olsa gerek, ama tıpta bunlara basit guatr adı veriliyor. Bu guatr türünde Tiroit bezi büyür ancak normal miktarda hormon üretmeye devam eder. Hipertiroidi ya da hipotiroidi bulunan hastalardan farklı olarak bu kişilerin durumu “ö Tiroit ” olarak adlandırılır (eu- ya da ö- öneki “iyi” anlamına gelir). Başlangıçta, ergenlerde ve genç erişkinlerde guatr düzenli ya da yaygın bir biçimde büyür (basit yaygın (difüz) guatr). İzleyen 15-25 yıl içinde, tiroidin başlangıçta anormal büyümesine yol açan etmenin varlığını sürdürmesi nedeniyle guatr büyümeye devam eder, ancak yumrularla ya da nodüllerle dolar. Kişi orta yaşa geldiğinde guatrı tıpta “multinodüler guatr” (çok yumrulu guatr) olarak bilinen çok yumrulu bir görünüm kazanacaktır.

 

Basit yaygın guatrı olan kişilerin çoğu 15-25 yaş arasındaki genç kadınlardır. Bu kişilerden biriyseniz, boynunuzun ön tarafında simetrik ve düzgün bir şişlik olduğunu fark etmişsinizdir (ya da bu durumu yakınlarınızdan biri fark etmiştir). Bu şişliğin birkaç yıldır orada olmasına karşın, bunun “yağ yastığı” olduğunu düşünmüş olabilirsiniz. Guatr yutkundukça aşağı yukarı inip çıkar. Bununla birlikte basınca acımaz ve genellikle yutma güçlüğüne neden olmaz, ama boynunuzun biraz sıkıldığını hissedebilirsiniz. Guatr çok farklı büyüklüklerde olabilir ve âdetleriniz sırasında ya da gebelikte daha belirginleşebilir. Bazı kişilerin endişelerinin aksine, normalde kişiye daha olgun bir görünüm verir. Nitekim, 17. ve 18. yüzyılın büyük ressamları kadını daha güzel kılmak için resme bir guatr ekliyorlardı!

 

Genellikle doktor seyrek görülen guatr nedenlerini dışlamak için sizi bir uzmanın görmesini isteyecektir. Bunun için boynunuzun muayene edilmesi ve bazı kan testleri yapılması gerekir.

 

Herhangi bir tedavi gerekmez. Geçmişte iyot (genellikle sütle birlikte) ya da tiroksin hapları veriliyordu, ama bunların ikisi de etkili değildir. Birçok kişide guatr iki-üç yılda daha az belirgin hale gelir, hatta yok olur.

 

Kırk ya da elli yaşlarınızdaysanız, yıkanırken ya da ayna önünde makyaj yaparken boynunuzda bir şişlik fark edeceksiniz. Yıllardır var olmasına karşın, guatr artık kritik bir büyüklüğe ulaşmıştır ya da boynunuz incelmiştir. Guatr genellikle boynun bir tarafında, diğer tarafa göre daha belirgindir. Büyüklüğü, başkalarının güçlükle fark edebileceği kadar küçük bir şişlikten, atkılarla ya da boyunlu kazaklarla saklamak zorunda hissedeceğiniz kadar büyük bir kütleye kadar değişebilir. Seyrek olmakla birlikte, bazı kişiler Tiroit bezindeki büyümeyi ilk kez bir iç kanama sonucu şişkinlik artınca ve birkaç gün boyunca boyunda berelenme tarzında bir rahatsızlık hissedince fark eder. Guatr büyükse kuru ve katı yiyecekleri yutma güçlüğü hissedebilir, nefes borusunun azıcık sıkıştırılması durumunda nefes almakla zorlanabilirsiniz. Özellikle şarkıcılar seslerinde bir değişiklik olduğunu fark edeceklerdir.

 

Doktorunuz bir kan testiyle Tiroit hormonlarınızın normal düzeyde olup olmadığını araştırabilir, ama çoğunlukla sizi bir uzmana sevk ederek sonraki incelemeler ve tedavi konusunda görüş almak isteyecektir. Uzman aşağıdaki testlerden birini ya da birkaçını yapmak isteyebilir.

 

• Röntgen ve soluk testleri: Bunlar guatrın nefes borusuna bası yapıp yapmadığını, sıkıştırıp sıkıştırmadığını gösterir.

 

• Ultrason görüntülemesi: El feneri büyüklüğünde bir sonda boynun ön tarafında deri üzerinde gezdirilerek televizyon ekranında guatrın görüntüsünün oluşması sağlanır. Bu inceleme kütlenin büyüklüğünü ve nereye kadar yayıldığını gösterme yanında, uzmanın boyun muayenesi sırasında fark etmemiş olabileceği kist ya da nodüller varsa, bunları da ortaya çıkarır.

• Radyoizotop görüntülemesi: Bu teknikle elde edilen farklı bir görüntüde, guatrdaki nodüllerin Tiroit hormonu üretip üretmediği anlaşılır. Nodül Tiroit hormonu üretiyorsa sonraki yıllarda hipertiroidi, yani Tiroit bezinin fazla çalışması söz konusu olabilir. Bu görüntüleme sırasında damara çok küçük miktarda teknetyum-99m adı verilen bir radyoaktif madde (radyoizotop) gönderilir. İğneden yaklaşık yarım saat sonra gelişmiş bir görüntüleme aletinin altında birkaç dakika yatmanız istenir.

 

• İnce iğne aspirasyonu: Bu yöntemde bir şırınganın ucuna kan almada kullanılan türden bir iğne takılır ve siz yatarken bu iğne lokal bir anestezik maddeyle uyuşturulan boyun derisinden geçirilir ve büyümüş Tiroit bezine girilir. Hissettiğiniz rahatsızlık kan alma sırasında duyduğunuz acıdan fazla olmaz. Doktor pistonu çekerek ve iğneyi çok az aşağı yukarı hareket ettirerek analiz için Tiroit hücreleri alabilir. Bunlar cam bir lama yayılır ve patoloji laboratuvarında bazı işlemlerden geçirildikten sonra mikroskopta incelenir. Hücrelerin görünümü tiroidin büyümesinin habis bir tümöre bağlı olup olmadığını gösterecektir. Multinodüler guatr bulunan kişilerde Tiroit bezi boynun bir tarafında diğerine göre çok daha büyük olmadıkça ya da guatr çok hızlı büyümedikçe ince iğne aspirasyonu yapılmaz.

 

Görece küçük bir guatrınız varsa, herhangi bir tedavi görmeniz gerekmeyebilir. Doktorunuz bir iki yılda bir kan testiyle Tiroit hormonlarınızın düzeyini ölçerek hipertiroidi olup olmadığını izleyecektir. Yaklaşık 20 yıl boyunca bezin herhangi bir anda aşırı çalışarak hipertiroidiye neden olma olasılığı vardır. Dünyanın bazı bölgelerinde tiroksin tabletleri verilerek guatrın küçültülmeye çalışılmasına karşın, bunların çok az yararı vardır ya da hiç yoktur ve hipertiroidiye de neden olabilir.

Guatr çok büyüyerek gerçekten çirkin bir görünüm kazanır ya da nefes borusuna bası yaparsa, en etkili tedavi ameliyatla Tiroit bezinin büyük bir bölümünün alınmasıdır. Ameliyattan önce herhangi bir tedavi uygulanması gerekmez ve yaklaşık bir gün hastanede yatarsınız. Ameliyatla ilgili sorunlar Basedow-Graves hastalığındaki gibidir (s. 10). Geriye kalan doku yeterince hormon üretemezse, ameliyattan sonra tiroksin tedavisine başlamanız gerekli olabilir.

Ameliyat için uygun olmayan ya da ameliyat olmak istemeyen kişilerde radyoaktif iyot vererek tiroidin boyutlarını yaklaşık yüzde 50 küçültmek mümkün olabilir. Bu durumda yüksek bir doz uygulanması gerekir ve hastanede 24-48 saat yatmanız istenebilir. Diğer hastalara ve ziyaretçilere radyoaktivite bulaştırmamanız için, hastanede size tek kişilik bir oda verilecektir. Guatrın küçülmesi birkaç ay alabilir. Radyoaktif iyot esas olarak nodüller içinde yoğunlaşır ve nodüller küçüldükçe, uyku halinde olan ve radyasyon dalgalarından etkilenmemiş olan çevredeki Tiroit dokusu uyanır ve Tiroit hormonu üretmeye başlar, dolayısıyla hipotiroidi olasılığı düşüktür.

 

Başarılı bir tiyatro sanatçısı olan Jenny Morris yetmiş yaşlarında yalnız yaşayan bir kadındı. Gece gündüz, yaz kış boynuna daima bir ipek eşarp takardı. Arkadaşları ve komşuları bunu biraz sıradışı kişiliğine veriyorlardı, ama safrakesesi taşına bağlı karın ağrısı nedeniyle acil olarak hastaneye yatırıldığında eşarbı çıkarılınca büyük bir guatr ve önceki Tiroit ameliyatından kalma bir iz ortaya çıktı.

Jenny Morris guatr ameliyatının oldukça genç yaşta yapıldığını söyledi. Kırk yaşlarında guatr yeniden ortaya çıkmış, ama ikinci ameliyat teknik olarak daha güç olduğundan ve ses tellerinin bulunduğu bölgeyi (larinks) besleyen yakın sinirlere zarar verilmesi durumunda sahne yaşamı sona ereceğinden yeni bir ameliyat düşünülmemişti. Zaman geçtikçe guatr büyüdükçe büyümüş ve saklamak için eşarplar kullanmaya başlamıştı.

Hastanede yapılan kan testleri Tiroit bezinin biraz fazla çalıştığını gösterdi ve radyoaktif iyot tedavisinden üç ay sonra kan testleri normalleşti. Üstelik, bir yıl sonra guatr yarı yarıya küçülmüştü ve artık eşarplarından kurtulan Jenny mutluydu!

 

Tiroit te tek bir nodül ya da yumru sık görülür ve her yaşta gelişebilir. Kadınlarda erkeklerden daha sıktır.

 

Nodül bir bezelye tanesi kadar da olabilir, iri bir yumurta kadar ya da daha büyük de olabilir. Guatr gibi nodül de genellikle yıkanırken ya da aynaya bakarken raslantıyla fark edilir. Nodül içinde kanama olması ağrıya yol açarak sizi nodülün varlığı konusunda uyarır.

Bir başka olasılık da gerek sizin, gerekse ailenizin fark etmediği nodülün, oldukça ilgisiz bir nedenle doktora muayene olurken bulunmasıdır. Kadınların çoğu göğüslerinde bir yumru olmasının önemli olduğunu bilir, bu yüzden doğal olarak Tiroit teki bir nodülün de kanser olabileceğinden kuşkulanabilir. Doktorunuz da bu nedenle sizi bir uzmanın görmesini isteyecektir. Bununla birlikte, tek nodüllerin büyük bir bölümü Tiroit kanseri değildir.

 

Tek bir Tiroit nodülünüz varsa kan testlerinizde T3 , T4 ve TSH düzeyleri normal çıkacak ve tıbbi olarak durumunuz “ö Tiroit ” olarak sınıflandırılacaktır. Bunun bir istisnası “toksik adenom” diye adlandırılan nodüllerdir; bu durumda Tiroit kan testlerinde bezin fazla çalıştığı görülecektir. Tek nodülü olduğu düşünülen kişilerin yaklaşık yarısında, aslında bütün Tiroit bezini kapsayan nodüllü bir Tiroit büyümesi saptandığı için, multinodüler guatr olarak adlandırılan bu durumun söz konusu olup olmadığını anlamak isteyen doktor boynunuzu dikkatle muayene edecektir. Multinodüler guatr söz konusuyla rahatlayabilirsiniz; bu ciddi bir sorun değildir.

İleri araştırma yapılması gereken kişilerde röntgen, ultrason ya da radyoizotopla Tiroit görüntülemesi istenebilir, ama en önemli test, yumrudan ince iğne aspirasyonu yapılmasıdır.

Bu basit ve hızlı bir tekniktir ve ağrı ya da aşırı rahatsızlığa neden olmadığı için, gerekiyorsa iki üç kez tekrarlanabilir. Aslında ince iğne aspirasyonu Tiroit hastalığı bulunan kişilerin bakımında kaydedilen en önemli ilerlemelerden biridir. Geçmişte tek bir Tiroit nodülü bulunan kişilerin çoğunun ameliyat edilmesi gerekiyordu, oysa günümüzde hastaneye yatmayı bile gerektirmeyen bir aspirasyonla alınan az miktarda Tiroit hücresi örneğinin incelenmesiyle, gereksiz birçok ameliyattan kaçınmak mümkün oluyor. Sonuç bir sonraki sayfada anlatılanlardan biri olacaktır.

Selim (kanserli olmayan) nodüller uzun yıllar boyunca büyümeye devam edebilir ve sonunda öylesine büyük bir hal alır ki, kişinin dış görünümünü korumak için ameliyatla alınmaları gerekir.

Yumruda bir kanser olabileceği konusunda endişeniz varsa doktorunuz nodülü ameliyatla çıkararak mikroskopta incelemeyi ve böylece sorunu kökten çözmeyi önerebilir.