Haberi Paylaş

Google Yahoo Facebook Mixx Digg StumbleUpon Del.icio.us reddit Bu Nedir?

Astım, saman nezlesi ve egzama gibi sık rastlanan bazı hastalıklar alerjik yapıdadır. Ürtiker (kurdeşen) ve anafilaksi gibi ender görülen bazı önemli hastalıklara da alerjenler neden olur.

 

Çocukluk çağının en sık görülen kronik hastalığı astımdır ve Türkiye de çocukların %5-10’unda görülür. Erişkinlerde ise bu oran %2-5’tir.

 

Normal hava yolunun iç yüzeyi birkaç farklı hücre tipini içeren ince bir tabaka (epitel) ile kaplıdır. Kayganlaştırıcı maddeyi (mukus) üreten hücreler ve tüy gibi ince çıkıntıları olan hücreler (siliya) bunlar arasındadır. Siliyalar, ritmik bir biçimde hareket ederek mukusu yukarıya, boğazın gerisine doğru iter; buradan yutulan mukus solunum yoluyla alınan tüm toz parçacıklarını da beraberinde taşınır.

 

Epitelin altında submukoza denilen katman vardır. Submukozanın altında ise hava yolunu çepe çevre saran ve kasıldığında havayolunu daraltan bir kas ağı bulunur.

 

Astım, akciğerdeki hava yollarının iç yüzeyini kaplayan tabakanın kronik bir  enflamasyonudur ve:

 •  Hava yolu duvarlarının şişmesine ve hava geçişlerinin daralmasına,

 •  Hava yollarında mukus üretiminin artmasına,

 •  Hava yolu kaslarında seyirme ve aşırı duyarlılaşmaya yol açar.

 

Daralmış ve şişmiş hava yolları, havanın akciğerlere giriş çıkışının daha zor olması anlamına gelir. Bu da hışıltılı solunuma neden olur.

 

 

Bazen semptomlar önceden tahmin edilebilir; örneğin, kedilere karşı alerjisi olan bir kişi,  kedili bir eve ziyarete gidiyorsa semptomların belirmesi beklenir. Diğer zamanlarda özel bir neden olmadan da semptomlar ortaya çıkabilir.

 

Semptomların en yaygın tetikleyicileri şunlardır:

 •  alerjenler; ev hayvanlarına ait kepek, ev tozu akarı, küf mantarı sporları gibi,

 •  üst solunum yolu enfeksiyonları; soğuk algınlığı gibi,

 •  sigara dumanı,

 •  yüksek düzeyde hava kirliliği,

 •  hava sıcaklığında ani değişiklik,

 •  egzersiz.

 

Astımı olan birçok çocuk, çoğu zaman son derece sağlıklı ve semptomsuzdur. Bu çocuklarda astım semptomları sadece tetikleyici bir etmenle temas durumunda ortaya çıkar. O zaman da, birkaç saatten birkaç güne dek devam edebilen astım atağı geçirirler. Bazen alerjenlere ya da sigara dumanına uzun süre maruz kalmak inatçı astım semptomlarının ortaya çıkmasına neden olur. Tetikleyen unsurun uzaklaştırılması genellikle önemli ölçüde düzelme sağlar.

 

Hastalık erişkinlerde daha farklı seyreder; genellikle semptomları inatçıdır (bir başka deyişle kroniktir), ancak astımlarında atak şeklinde ani kötüleşmeler olur. Astım her yaşta, hatta yaşlılarda da gelişebilir ve bu yaşlarda sıklıkla hava yollarının enfeksiyonu olan bronşitle karıştırılır.

 

Saman nezlesi yanıltıcı bir terimdir çünkü sorunun samanla bir ilgisi yoktur, hastalarda nadiren ateş görülür. Bu hastalık için kullanılan tıbbi terim mevsimsel alerjik rinittir; yılın sadece belli aylarında görüldüğünden mevsimseldir ve rinit de burunda enflamasyon (iltihaplanma) demektir.

 

Sizde saman nezlesi varsa havada taşınabilecek kadar hafif bir alerjene (yani bir eroalerjene) karşı alerjiksiniz demektir. Çok çeşitli alerjenler saman nezlesine yol açar. Bunlar arasında çim, çiçek ve çeşitli ağaç polenleri yer alır. Birden fazla alerjene karşı alerjik olabileceğinizden semptomlarınız polen mevsimi boyunca farklılık gösterebilir.

 

Yıl boyu süren saman nezlesi semptomlarınız varsa, durumunuz yıllık alerjik rinit olarak adlandırılır ve olası suçlu, ev tozu akarı ya da belki de ev hayvanı kökenli bir alerjen, örneğin kedi ya da köpek kepeğidir. Saman nezlesi, yaşamı tehdit etmese de büyük sıkıntılara neden olur. Üstelik çok yaygındır ve Türkiye’de en sık görülen alerji türü alerjik rinittir.

 

Saman nezlesi semptomları burun, boğaz ve gözlerde yer alan bir alerjik reaksiyondan kaynaklanır. Havadaki belli bir alerjene karşı alerji gelişir gelişmez alerjenle daha sonraki temas, bağışıklık sisteminizin hücrelerini uyararak histamin ve diğer kimyasal maddelerin salıverilmesine neden olur, bu da burun, boğaz ve gözlerinizdeki küçük damarların genişlemesine ve akıntılı bir hale gelmesine neden olur. Gözleriniz kaşınır ve sulanır, burnunuz dolar ve akar; hapşırmak sık rastlanan bir sorundur. Bazıları kulaklarında kaşıntı benzeri bir duygu da yaşar. Buna geniz ve kulakları birbirine bağlayan bir sinir neden olur.

 

Sık sık burnunuz tıkandığından koku ve tat alma duyularınız da etkilenir. Yüz kemiklerinizin içindeki hava dolu boşluklar olan sinüslerin iç yüzeyini kaplayan tabakanın şişmesi, boşalmasını etkileyip sinüzite neden olabilir. Bütün bu semptomların üstüne, hasta kişi kendini çok perişan, huzursuz ve halsiz hisseder. Birçok kişi çalışma, araba kullanma ve sosyal yaşamdan zevk alma yetilerinin ciddi biçimde sekteye uğradığını görür.

 

Saman nezleli çocuklar genellikle yıl sonu sınavlarında zorlanır, çünkü bu sınavlar saman nezlesi mevsimine denk gelir.

 

Saman nezlesi çok küçük çocuklarda nadirdir. Genellikle 6-25 yaşlarında başlar ve yaşlılarda çok nadirdir. Daha önce egzama ya da astım geçirmiş kişilerde saman nezlesi gelişme riski daha büyüktür.

 

Deri, vücudun en geniş organıdır ve her gün aralarında birçok alerjeninde yer aldığı çok sayıda ve birbirinden farklı maddeyle temas halindedir. Şu halde, derinin sık sık alerjik hastalıklardan etkilenmesi şaşırtıcı değildir. Alerjinin neden olduğu başlıca dört deri sorunu vardır: egzama, kontakt dermatit, ürtiker ve anjiyoödem.

 

Egzama için kullanılacak doğru isim atopik dermatittir. Egzama kronik (uzun süren ve tekrarlayan), iltihaplı bir deri hastalığıdır ve atopik (genetik yatkınlığın olduğu aşırı duyarlılık ya da alerjik reaksiyon) kişilerde görülür. Çocukların %15 kadarında egzama gelişir ve bunların %50’den fazlasında astım, %75’inde ise saman nezlesi gelişir.

 

 

Egzama sıklıkla, aşırı duyarlılık ya da alerjik reaksiyon eğilimini anne babalarından kalıtım yoluyla almış çocuklarda ortaya çıkar (atopi). Bir takım faktörler egzama gelişme olasılığını artırabilir. Yaşamın erken evresinde yumurta, inek sütü, ev hayvanı kepeği ve ev tozu akarı gibi bazı alerjenlerle karşılaşmış olmak, riski artırabilir. Egzamalıların en az %80’inde alerji testi bir ya da daha fazla alerjene karşı pozitif olabilir.

Egzama, genellikle beş yaşından önce başlar ve zamanla düzelme eğilimi gösterse de, etkilenen çocukların %25’inde erişkin çağda da devam eder. Egzama deri üzerinde su toplamış gibi görünen kaşıntılı, kırmızı, kabartılı lezyonların oluşmasına neden olur. Kaşıma sonucu bunların üstü genellikle açık ve suludur. Giderek deri kalınlaşır ve pullanır. Lezyonların yeri yaşla değişir. Bebekler ve çocuklarda en sık yüz, kol ve bacakların dışa bakan taraşarı ve dizler etkilenir; daha büyük yaştaki çocuklarda ve erişkinlerde boyun, ayak bilekleri ve dizlerin iç tarafı daha sık etkilenir. Sürekli kaşıma deri renginde yama şeklinde, daha açık ya da daha koyu renkte görünen değişikliklere yol açabilir. Ayrıca, etkilenen bölgelerde kronik enfeksiyonlarda sıklıkla gelişebilir. Deri lezyonları, kötüleşmenin ardından semptomların geçtiği dönemlerin geldiği, tekrarlayıcı bir seyir izler. Bir kez egzama gelişmişse, kimi tetikleyiciler onu daha da kötüleştirebilir.

Bunlar arasında:
 •  beslenme; tetikleyici bir yiyecek yemek gibi,
 •  kimyasal maddeler; çamaşır deterjanları (özellikle, enzim içeren biyolojik olanlar), cilt kremleri, sabun ve şampuanlar gibi,
 •  stres ve anksiyete,
 •  hava; özellikle soğuk hava,
 •  hava yoluyla yayılan alerjenler; ev hayvanı alerjenleri ve ev tozu akarı bulunur.

Yatağınızı değiştirmeniz, eve yeni bir hayvan almanız ve polen sezonunun başlaması egzamanızı kötüleştirebilir. Ayrıca, üreticiler bazen ürünlerinin formülünü değiştirebilir, bu yüzden de daha önce sorunsuz kullandığınız bir ürün birden derinizin kötüleşmesine neden olabilir.

 

Kontakt dermatit, derinin tahriş edici ya da alerjen olarak etki gösteren bir kimyasal maddeyle temas etmesiyle oluşur. Birçok kontakt dermatite tahriş yol açar; yeterince uzun bir süre ve yeterli miktarda tahriş edici maddeye temas etmek herkeste dermatit gelişmesine yol açabilir. Tüm kontakt dermatit vakalarının yalnızca %20 kadarına alerjenler neden olur ve bu sorun alerjik kontakt dermatit olarak bilinir ve yalnızca o özgül maddeye duyarlılaşmış kişilerde görülür. Alerjik kontakt dermatit atopik kişilerde daha sıktır ve en çok da erişkinlerde rastlanır; çocuklarda ve yaşlılarda nadirdir. Duyarlılaşma genellikle birkaç günden fazla sürer. Kimyasal madde deriyle yeniden temas ettiğinde de, 48 saat içinde reaksiyon gelişir.

 

Alerjik kontakt dermatit, en sık rastlanan işle ilgili hastalıktır. Kimi işlerde çalışanlar, özellikle berber ve kuaförler, kuru temizlemeciler ve fabrika işçileri daha çok risk altındadır. Muhtemelen ev temizlik maddeleriyle tekrar tekrar temas ettikleri için kadınlarda ve açık tenlilerde daha sıktır.

 

Alerjik kontakt dermatitte deri lezyonları egzamanınkilere çok benzeyebilir. Derinin kabarcıklı yüzeyi kalınlaşır ve ardından pullanır. Genellikle şiddetli bir kaşıntı vardır. Ancak, vücudun yalnızca alerjenle temas eden kısımları etkilenir. Vakaların yarıdan fazlasında eller etkilenir. Etkilenen alanın sınırları nedene ilişkin ipuçları sunabilir: bilekte kol saatine ait yuvarlak iz, yara bandıyla aynı ölçülerde bir dikdörtgen ya da yüzde belirli bir kozmetiğin sürüldüğü kısımda döküntü. Bu, lezyon sınırlarının pek belirgin olmadığı egzamanın tersi bir durumdur.

 

Kontakt dermatite en sık yol açan maddeler nikel, lateks, sabun ve deterjanlar, gıdalar, gıdalardaki koruyucu maddeler, esanslar, lanolin, formaldehid ve potasyum dikromattır. Nikel alerjisi belki de alerjik kontakt dermatitin en sık görülen nedenidir ve nüfusun en az %10’unu etkiler. Nikel mücevherlerde, fermuar ve kot pantalon düğmelerinde bulunur. Krizantem türü bitkiler ve lateks gibi bitki kökenli malzemeler de sorun yaratabilir.

Deride ani bir alerjik reaksiyon oluştuğunda kaşınır ve ısırgan dalaması gibi görünen kabarık izler oluşur. Bu izlerin etrafında kızarıklık ve şişlikde olabilir. Bu değişikliklere akut (hızlı başlayan) alerjik enflamasyon neden olur ve ürtiker adı verilir. Akut ürtiker nüfusun yaklaşık %20’sinde yaşamın herhangi bir anında ortaya çıkabilir. Genellikle kısa sürelidir ve tedaviye gerek olmadan geçer. Ürtiker, nadiren de olsa haftalarca sürebilir.

Aynı tür reaksiyon derinin daha derin katmanlarında oluştuğunda bu reaksiyona anjiyoödem adı verilir. Anjiyoödemde kaşıntı azdır ya da hiç yoktur ancak şişlik oldukça ağrılı olabilir. Ürtiker derinin neredeyse her yerinde görülebilirken, anjiyoödem genellikle yüzde ve dildedir.

 

Çok çeşitli faktörler ürtiker ve anjiyoödeme yol açar. Bunlar:

 •  deri, nefes alma, enjeksiyon ya da sindirim yoluyla alerjenle doğrudan temas,

 •  enfeksiyonlar,

 •  fiziksel uyarı; soğuk, basınç, titreşim ve güneş ışığı gibi,

 •  egzersizdir (nadiren).

 

Gıdalara karşı reaksiyonlar sık görülmekle birlikte bunların hepsi alerji değildir. Toplumun yaklaşık %20’si bir ya da birden çok gıdaya karşı alerjisi olduğuna inanmakla birlikte, klasik tanı testlerinde bu kişilerin onda birinden azında gerçek gıda alerjisi saptanmaktadır. Geri kalanların semptomları hayal değil, gerçektir ve kuşkulanılan gıdaya bağlı ortaya çıkıyor olabilir, ancak bu gıda maddesi alerjen olarak etki etmiyordur.

 

7500 haneyi kapsayan ve gıda alerjisinin sorgulandığı geniş bir çalışmada hanelerden %20’sinde, aile üyelerinin en az birinde gıda alerjisi olduğu bildirilmiştir. Bununla beraber, bu kişiler bilimsel yöntemle test edildiklerinde (çift kör, plasebo kontrollü yükleme testi) erişkinlerin yalnızca %1.4 ilâ %1.8’inde gerçekten gıda alerjisi saptanmıştır. Diğer kişilerdeki semptomların nedeni yiyecekten tiksinti, gıda intoleransı ya da gıdalara karşı duyarlılık olabilir.

 

Yiyecekten tiksinen kişilerin daha önce belli bir gıda maddesiyle kötü bir deneyimleri olmuştur ve ne zaman aynı yiyeceği tüketseler aynı kötü reaksiyonun başlarına geleceğini düşünürler. Oysa bu doğru değildir. Ancak böyle olacağına inanan kişi söz konusu yiyeceği ne zaman görse ya da düşünse kendisini kötü hisseder.

 

Gıda intoleransında, bir yiyecek yendikten sonra vücudun bu yiyecekle gereği gibi baş edememesi yüzünden hoş olmayan semptomlar ortaya çıkar. Örneğin, kimi insanlarda süt ve sütten yapılmış ürünleri tükettiklerinde şişkinlik, kramp tarzında karın ağrısı ve ishal görülür. Bunun nedeni, bu kişilerin barsaklarında süt şekeri olan laktozu sindirmek için gerekli enzim miktarının üretilmemesidir. Çoğunlukla az miktarda süt sorun yaratmaz, ancak daha büyük miktarlar alındığında yukarıdaki semptomlar ortaya çıkar. Bunun nedeni, çok küçük bir miktarın bile oldukça şiddetli semptomlara yol açabildiği alerji değil, fakat laktoz intoleransıdır. Beslenme düzeninizde süt ve süt ürünlerine yer vermeyerek semptomların önüne geçmek mümkündür.

Bir yiyeceğin kimi özelliklerine karşı kişide alışılmışın dışında duyarlılık olduğunda görülür. Reaksiyonun tipini gıdanın kimyasal bileşiminden yola çıkarak tahmin etmek mümkündür. Örneğin, kimi insanlar kahve ve çaydaki kafeine duyarlıdır; az miktarda aldıklarında bile kendilerini sinirli hissederler ve ellerinde belirgin bir titreme olur. İntolerans, duyarlılık, tiksinti ve alerjiyi birbirinden ayırt etmek, semptomlarınız için en etkili tedaviyi almanız ve bunların sizi gelecekte nasıl etkileyebileceklerini anlamanız için önemlidir. Diyelim, laktoz intoleransınız var. Bu durumda antihistaminik ilaçlardan fayda görmezsiniz ve durumunuz belki de ömür boyu sürer. Öte yandan, küçük çocukların çoğunda, ilerleyen yaşlarda süt alerjisi düzelir.

 

Küçük çocuklarda en sık inek sütü ve yumurtaya karşı gıda alerjisi görülür. Daha büyük çocuklarda, balık, istiridye, yerfıstığı ve ağaçta yetişen kabuklu yemişler en sık görülen alerji nedenleridir. Kimi alerjiler, özellikle inek sürü alerjisi zamanla düzelebilir; yerfıstığı alerjisi gibi bazıları ise genellikle geçmez. İnek sütü alerjisi bebeklerin yüzde iki ilâ beşinde oluşur ve bu bebeklerin %80’i beş yaşına geldiklerinde alerjilerinden kurtulur. İnek sütü alerjisi olan çocuklar neredeyse her zaman koyun ve keçi sütüne karşı da alerjiktir; dolayısıyla bunlar inek sütü yerine kullanılmamalıdır. Soya kökenli sütler bunların yerini almalıdır; çoğu bebek bunları iyi tolere eder.

 

Gıda alerjisi vücudun farklı bölgelerinde çeşitli alerjik semptomlara yol açabilir:

 •  kaşıntılı, ısırgan dalaması benzeri döküntü (ürtiker),

 •  dudaklarda, dilde ve yüzde şişme (anjiyoödem),

 •  hışıltılı solunum ve nefes darlığı,

 •  larenkste (ses kutusu) şişlik, l nefes almada güçlük,

 •  yaşamı tehdit eden ve damardan dokulara kan sızması ve tansiyon düşmesiyle seyreden bir tablo (anafilaksi).

Bütün bu semptomlar temastan sonraki dakikalar içinde meydana gelir. Diğer semptomlar birkaç saatlik bir gecikmeyle ortaya çıkabilir. Bunlar:

 •  bulantı,

 •  karın ağrısı,

 •  kusma ve ishal,

 •  egzamanın kötüleşmesidir.

 

Yerfıstığına karşı alerjisi olanların sayısı artmaktadır. Son yıllarda bu sorun medyadan büyük ilgi görmüştür, çünkü genç insanlarda yerfıstığı alerjisi nedeniyle az sayıda da olsa ölümler, giderek artmaktadır. Yerfıstığı (Arachis hypogea) gerçek bir kabuklu yemiş değil, bir sebzedir (mercimek ve bezelyeyle aynı aileden, zarf içinde büyüyen bir tohum). Yerfıstığı ucuz bir protein kaynağıdır ve dünyanın birçok yerinde yenilebilir yağ  üretiminde ve yiyecek olarak yaygın şekilde kulanılmaktadır. Yerfıstığı yağı yemeklerin yanı sıra sabun ve şampunlar da dahil olmak üzere çok sayıda kozmetik üründe ve tıbbi cilt bakım ürününde kullanılır. Geçmişte, yerfıstığı yağı birçok hazır bebek mamasında kullanılmaktaydı ancak bu uygulamaya artık son verilmiştir. Yerfıstığı alerjisine neden olan alerjenler sıcağa dirençlidir ve pişirmekle etkisizleşmez. Yüksek kaliteli damıtılmış yerfıstığı yağı hiç protein içermez, bu yüzden de yerfıstığı alerjisi olanlar için bir risk oluşturmaz. Ancak soğuk preslenmiş yağlar önemli miktarda protein içerebilir ve alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Yerfıstığı çok sayıda gıda maddesinde kullanıldığından duyarlılaştırma erken yaşta olabilir. Sonuçta oluşan alerji genellikle ömür boyu devam eder.

GIDA ALERJİSİ

• Yiyeceklere karşı rahatsızlık verici reaksiyonlar sık görülür ve alerji, nedenlerden yalnızca biridir.

• Gıda alerjisi semptomları hafifçe kaşıntılı döküntüden yaşamı tehdit eden anafilaksiye dek uzanabilir.

• İngiltere’de alerjiye en sık neden olan gıdalar inek sütü, tavuk yumurtası, yerfıstığı, balık ve deniz kabuklularıdır.

• Gıda alerjisine yaklaşımda en etkin yol, alerjenden kaçınmaktır.

İŞ YERİNDE ALERJİLERDEN KAÇINMA

• Üreticinin tehlike uyarısında bulunduğu malzemelerle temastan kaçının.

• Ellerinizi kaba ya da sürtünmeye neden olan işlerden koruyun.

• Tahriş edebilecek her türlü maddeyle temastan sonra ellerinizi mutlaka iyice yıkayın, ancak ellerinizin aşırı ıslak kalmasına da izin vermeyin, çünkü nemli deri daha az koruyucudur.

• Ellerinizi koruyucu kremler ve yıkama sonrası kremleri ve eldiven kullanarak solventler (çözücü), tutkal, gres yağı, benzin ve aşındırıcı kimyasal maddelerden koruyun.

• Dermatite yol açabileceklerinden, ellerinizi çeşitli maddelerden temizlemek için solventleri kullanmayın.

• İşvereninizin verdiği tüm koruyucu malzemeleri kullanın.

• Toz ve is solumamaya çalışın.

• Her hangi bir sorunu ilgili kişiye bildirin.

• Mesai arkadaşlarınızı, işle ilgili sorunlarını ilgili kişiye bildirmeleri için teşvik edin.

ÖNEMLİ NOKTALAR

Astım çocukluk çağının en sık görülen hastalığıdır ve her yedi çocuktan birini etkiler. Egzaması olanların en az %80’inin alerji testi bir ya da birden çok alerjene karşı pozitiftir. Kontakt dermatit, cildi tahriş eden bir madde ya da alerjenle temas sonucu oluşur. Ürtiker ve anjiyoödem deride meydana gelen hızlı alerjik reaksiyonların iki değişik şeklidir. Çok sayıda alerjen saman nezlesine yol açabilir. Nüfusun yaklaşık %20’si bir ya da birden fazla gıda maddesine karşı alerjik olduğuna inanırken, bunlardan yalnızca %10’unda (onda bir) gerçek gıda alerjisi vardır. Yerfıstığı alerjisi tanısı konulduktan sonra beslenmeden yerfıstığının bütün çeşitlerinin çıkarılması hayati önem taşır. İşverenlerin çalışanlarını iş yerindeki tehlikelere (alerjik duyarlılaştırıcılar dahil) koruması yasal görevleridir.