 |
|
|
 |
|
|
 |
| Haberi Paylaş | ||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||
Astım tedavisinde esas olarak astımın sizi kontrol etmesi yerine, sizin astımı kontrol etmenizi sağlamak amaçlanır. Yalnızca arada bir rahatlatıcı inhaler kullanma gereği duyanlarda bu çok kolaydır, ama hastalığın daha şiddetli olduğu kişilerde tedavi planlarının hazırlanması ve bu konuda doktorla hastanın görüş birliği içinde olması gerekir.
Astımın çok kişisel bir sorun olduğunu, bir kişi için geçerli olanın bir başka kişiye uygun olmayabileceğini söylememize karşın, yine de hemşirelere ve doktorlara bütün hastalarının tedavisinde yol gösterici kılavuzlar geliştirilmiştir. Bunlar astım tedavisinde rolü olan farklı grupları temsil eden bir uzmanlar ekibi tarafından hazırlandı.
Basit kılavuzlar olmalarına karşın, bunları kullanan doktor sayısı henüz yeterli değildir. Bu kılavuzlar bir basamaklar dizisine dayanır; astımı kontrol altına almak için tedavi adım adım artırılır ve astım yeterince kontrol altına alındığında ve daha düşük dozlarla tedavi mümkün olduğunda adım adım azaltılır.
Basamakları tanımlamadan önce, "önleme ve kendi kendine yardım" bölümünde anlatılanlara benzeyen alerjen kontrolü gibi önlemlerin son derece önemli olduğunu bir kez daha hatırlatmak isterim. Ayrıca astıma neden olan ya da astımı ağırlaştıran bazı ilaçlardan ka-çınmak da çok önemlidir (örneğin aspirin [[][[]]steroid olmayan diğer antienflamatuar ilaçlar; NSAID'ler] ve göz damlaları da dahil bütün beta blokerler).
Bu ilaçları bir süredir sorunsuz kullanıyor olsanız bile, hışıltılı nefes darlığı başlar başlamaz bunları kesmelisiniz.
Aspirin benzeri diğer ilaçları da kesmeli ve bunların yerine başka seçenekler araştırmalısınız.
KILAVUZ BASAMAKLARI
Aşağıdaki ilkeler, düzeltilmiş son baskısı 2002'de yayımlanan İngiliz Astım Kılavuzu'na dayanıyor. Bu kılavuzda astımın aşamalı bir yaklaşımla mümkün olan en az ilaç kullanılarak kontrol altına alınması amaçlanıyor.
1. basamak
Hastaların çoğu bu basamaktadır. Hastalara gerektikçe rahatlatıcı inhaleri kullanmaları tavsiye edilir. Rahatlatıcı inhaleri, günde ortalama bir sıkımdan daha az kullanıyorsanız başka tedavi gerekmez, ama inhaler kullanımınız artarsa doktorla görüşmelisiniz. Düzenli olarak günde bir sıkımdan fazla inhaler kullanıyorsanız, ikinci basamağa çıkın.
2. basamak
Ortalama günde bir sıkımdan fazla rahatlatıcı inhaler kullanıyorsanız, size bir önleyici inhaler verilmesi gerekir ve kural olarak seçimi bir doktor yapmalıdır (bk. s. 30-39, Astım tedavisinde kullanılan ilaçlar). Bu önlemle kullandığınız rahatlatıcı inhaler miktarı günde bir sıkımın altına inmeli ve belirtilerinizde düzelme olmalıdır.
3. basamak
Belirtiler sürerse, doktorunuz solunum yolundan uygulanan önleyici ilaç dozunu artıracak ya da tedaviye bir başka ilaç eklenmesi üzerinde duracaktır. Bu kararların da doktor tarafından verilmesi gerekir, ama doktor önce sizinle tartışmalı ve neye ihtiyacınız olduğunu değerlendirmelidir.
Sonraki basamaklar
Sorunlarınız devam ediyorsa, diğer tedavi seçenekleriyle birlikte solunum yoluyla uygulanan inhale önleyici tedavinin dozunun artırılması, oral steroid kullanılması ve nebülizatörle tedavi düşünülecektir. Bu aşamada hasta bir göğüs hastalıkları uzmanına sevk edilmelidir; bazı hastalar 3. basamakta da sevk edilebilir.
Astımın basamaklı yaklaşımla kontrol altına alınması
Basamaklardan iniş
Tıpta genellikle belirtiler kontrol altına alınamıyorsa kolayca yeni bir tedaviye başlanabilir. Oysa belirtiler yeterince kontrol altına alındığında ya da yeni ilaç ek yarar sağlamadığında bir tedaviyi kesmek hiç de o kadar kolay değildir.
TEDAVİ PLANLARI
Birçok hasta için bir tedavi planı hazırlanması astımın kontrol altına alınmasını büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Bu planda bir dizi önlemle astım kontrolü elinizden kaçmaya başladığı zaman ya da astımınızın kötüleşebileceğinin düşünüldüğü durumlarda neler yapmanız gerektiği belirtilir. İki tip tedavi planı vardır.
|
AÇIKLAMALAR Kartı her gün doldurmayı unutmayın. 1. Bölüm Varsa belirtilerinizi ilgili yeri işaretleyerek kaydedin. 2. Bölüm Pefmetrenizle sabah ve akşam ölçtüğünüz doruk akım hızınızı kaydedin. GraŞk üzerinde en iyi 3 değerin üzerine bir çarpı işareti koyun. 3. Bölüm Kullandığınız ilacın yanındaki kutulara ilacı 24 saatte kaç kez aldığınızı yazın. |
 |
Doruk akım değerinin temel alındığı tedavi planları
Pefmetrenin kullanılması ve okunması kolaydır. Hızla güçlü bir nefes verdiğiniz zaman akciğerlerinizden havanın hangi hızla çıktığını ölçmek mümkündür. Çoğu zaman üç deneme yapılır ve en yüksek değer kaydedilir. Genellikle günde iki kez (sabah uyanınca ve gece yatarken) kayıt yapmak yeterlidir, ama bazen doktor daha sık ölçüm yapmanızı isteyebilir.
Nefes verme hızının temel alındığı tedavi planlarında size bir pefmetre, doruk akım hızı değerlerinizi kaydedeceğiniz bir çizelge ve iki hedef değeri verilir. Bu değerler genellikle hastadan hastaya çok değişir ve sizin doruk akım hızı değerleriniz göz önünde tutularak doktor ya da hemşire tarafından belirlenir.
Birinci değer hedeflenen doruk akım hızı değeridir, bu da genellikle en iyi düzeyin % 70-80'idir. Nefes verme hızınız bu değerin üzerindeyse tedavinizde herhangi bir ayarlama yapmanıza gerek yoktur, ama doruk akım ölçümleriniz 24 sa-atten uzun bir süre bu değerin altında kalırsa önleyici inhale ilacınızın miktarını iki katına çıkarmalı ve değerleriniz hedef değerin üzerine çıkana ve iki ya da üç gün orada kalana kadar bu yüksek dozu devam ettirmelisiniz. Bununla birlikte, bu sınır değerlerin oluşma noktası konusunda kişiler arasında büyük farklılıklar vardır.
Size verilen ikinci değer genellikle en iyi düzeyin yaklaşık % 50-60'ıdır. Bu düzeye indiğiniz zaman oral steroid haplarından bir tertip kullanmanız gerekir. Bu adımı kendi başınıza atmanıza da izin verilebilir, ama bazı doktorlar oral steroid kullanılacaksa önce hastayı görmek ister.
Son olarak size derhal doktora ya da hastanenin acil servisine başvurmanızı gerektiren bir eşik değer verilir. Sizin için bu doruk akım hızı değerinin ne olduğuna doktor karar verir.
Genellikle bu çizelgede günde iki kez ölçtüğünüz nefes verme hızı değerlerini yazacağınız kolonlar olabilir ya da elde ettiğiniz değeri grafik gibi bir çizelge üzerinde işaretlersiniz. Bu ikinci tip çizelgelerde nefes verme hızı değerlerindeki değişmeler daha kolay görülebildiği için, bazı hastalar bunu tercih eder.
1. hasta öyküsü: Nefes verme hızını temel alan plan
William küçükken sadece astımı söz konusu olduğunda değil, genel olarak zor bir çocuktu. İnhalerini yalnızca ihtiyaç duyunca alıyor, bu nedenle de sürekli okuldan geri kalıyordu. Liseye başladığında astımda hiçbir gerileme olmadığını gören doktor bir tedavi planı yapmaya karar verdi.
William hayatında ilk kez evde sabah uyanınca ve gece yatarken nefes verme hızı değerini kaydetmeye başladı. Pefmetre yatağının başucundaydı ve ailesi değerleri çizelgeye kaydedip etmediğini kontrol edebiliyordu. William nefes verme hızında büyük değişiklikler olabildiğini, sabah uyanınca 150'ye kadar düşerken, akşamüstü 270'e çık-tığını görerek şaşırdı.
Durumun farkına varınca, önleyici inhalerini daha düzenli almaya başladı ve nefes verme hızı değerlerindeki değişkenlik giderek azaldı; değerler 300 ile 350 arasında bir düzeye yerleşti. Artık sabah-akşam ikişer sıkım inhale steroid alıyordu ve rahatlatıcı inhalerini çok daha seyrek kullanmaya başladı.
Doktor William'a doruk akım değerinde 275'i hedeflemesini önerdi; ölçümler 24 saatten uzun bir süre bu değerin altında kalırsa önleyici ilacı iki katına çıkarmasını ve en az üç gün boyunca hedefin üzerinde kalana kadar yüksek dozu devam ettirmesini söyledi.
William'a verilen ikinci eşik değer 175'ti. Bunun altındaki bir değerde doktora başvurarak oral steroid haplarından bir tertip kullanması gerektiğini biliyordu. William'ın oral steroid kullanması gerekmedi. Düzenli önleyici tedavinin yararlarını gördü ve ertesi yıl (doruk akım değerinin 275'in altına düşmesi nedeniyle) inhale steroid dozunu yükseltmesi yalnızca üç kez gerekti.
BELİRTİLERİN TEMEL ALINDIĞI TEDAVİ PLANLARI
Bu planda da nefes verme hızının değerlendirildiği plana benzer ilkeler temel alınır, yalnızca tedavide değişiklik yaparken bu kez nefes verme hızı yerine bazı belirti düzeyleri gösterge olarak kullanılır.
2. hasta öyküsü: Belirtilerin temel alındığı plan
Jacky'nin pefmetre ölçümleriyle arası iyi değildi. Bu değerler onun için astımıyla ilgili belirtilerindeki değişikliklerden daha fazla bir anlam ifade etmiyordu ve ölçümler giderek bir angaryaya dönüşmüştü; Jacky artık bunu "doktorun hatırı için" yaptığını söylüyordu. Neyse ki doktoru durumu fark etti ve belirtilerin temel alındığı plana geçilmesini önerdi. Art arda iki gün rahatlatıcı inhalerini günde üç sıkımdan fazla kullandıysa ya da soğuk algınlığı geçiriyorsa ve-ya gece belirtilerle uyanıyorsa önleyici inhalerinin dozunu iki katına çıkarıyor ve bu durumda astımı çok daha iyi kontrol altında tutuluyordu. Önleyici inhalerini iki katına çıkarmak belirtilerini durdurmaya yeterli olmazsa, değerlendirme için doktora gitmesi gerektiğini biliyordu. Ama görüşmeden önce "merak ettiği için" doruk akım değerini birkaç kez ölçüp, doktora öyle gidiyordu. Bütün bunları gören doktor artık Jacky'nin astımını yeterince kontrol altında tuttuğu sonucuna vardı.
PLAN SEÇİMİ
Bazı hastalar nefes verme hızının ölçüldüğü tedavi planlarına, bazı hastalar da belirtilerin temel alındığı tedavi planlarına daha yatkındır ve bunlardan hangisinin seçileceğine karar verilirken birkaç nokta göz önüne alınır. Bazı kişiler bu yöntemlerin ikisini de kullanmayı başaramaz ya da kullanmaya istekli değildir, ama astım yeterince kontrol altına alınamıyorsa doktor ya da hemşire hastanın bunu başarması için elinden gelen bütün çabayı harcayacaktır. Bazı kişilerde belirtiler ve nefes verme hızı değeri birlikte kullanılır. Her iki planda da soğuk algınlığı ya da bilinen alerjenlere maruz kalma gibi sorunları öngören bazı tavsiyeler yer almalıdır. Soğuk algınlığı belirtileri başlarsa önleyici inhaler dozunuzu ikiye çıkarın ve belirtiler geçene kadar en az bir hafta bu dozu devam ettirin, daha sonra eski dozunuza dönebilirsiniz. Bazı kişilerde inhale steroidler yalnızca soğuk algınlığı geçirirken gerekli olur; bu kişilerin en küçük bir soğuk algınlığı belirtisinde hemen ilaca başlaması ve tedaviyi iki hafta sürdürmesi, bu tarihten sonra astım sorun yaratmaya devam ediyorsa önleyici tedaviyi devam ettirip doktora başvurması gerekir.
Astım tedavisinde tam bir eğitimden geçmiş hemşirelerin rolü giderek artıyor ve hemşireler hastaları eğiterek astımı kontrol altında tutmalarına yardımcı oluyor.
ASTIM HEMŞİRELERİ
Birçok sağlık merkezinde doktor ya da bir hemşire tarafından yürütülen astım birimleri oluşturuluyor. Bu birimlerin çoğu onaylanmış merkezlerde astım eğitimi görmüş hemşireler tarafından yönetiliyor. Astım tedavisinde bu hemşirelerin rolü son derece önemlidir ve bu birimlerin bulunduğu merkezlerde astım hastalarına çok daha iyi bir hizmet sunulabiliyor, hastaneye sevkler azalıyor ve daha uygun sevkler yapılarak yalnızca sorunları çözülemeyen hastalar göğüs hastalıkları uzmanına gönderiliyor.
Astım hemşiresi astım hastalarını genellikle doktordan daha sık görecek, böylece doktorun başka hastalara zaman ayırması mümkün olacaktır. Yine de hemşire işler iyi gitmediği zaman doktorun hastayı görmesi gerektiğini gayet iyi bilir. Bütün sağlık merkezlerinde tam bir eğitimden geçmiş astım hemşireleri tarafından yürütülen astım birimlerinin kurulması hedef alınmalıdır.
| ÖNEMLİ NOKTALAR |
|
Bu yazı 8494 kere okundu.
|
Yorum Ekle |  |
Arkadaşına Gönder |  |
Çıktı Al |  |
Yukarı |
