Haberi Paylaş

Google Yahoo Facebook Mixx Digg StumbleUpon Del.icio.us reddit Bu Nedir?

İlgili Sayfalar

Astım Nedir?

Astım ne kadar yaygındır?

Astımın nedenleri ve tetikleyicileri

Belirtiler ve Tanı

Önleme ve kendi kendine yardım

Astım tedavisinde kullanılan ilaçlar

Astım tedavisi

Yaşlılarda astım

Özel astım tipleri

Mesleki astım

Tamamlayıcı tedaviler

Gelecek

Sorular ve yanıtlar

Astımın bazı ailelerde daha sık görüldüğünü çoğu kişi bilir ve özellikle alerjik astımda (bazen dışsal astım adı da verilir) kalıtsal bir boyut olduğu kuşku götürmez. Alerji sorunu olmayan kişilerde (içsel astım) genetik etmenin önemi daha azdır.

ASTIM NASIL BAŞLAR?

Astıma mutlak bir yatkınlıktan söz edilemez: göz rengi ya da kan grubu gibi kalıtımla geçmez ve şiddetli astımı olan bir kişinin çocuklarında ömür boyunca herhangi bir sorun görülmeyebilir.
Dolayısıyla astımın gelişmesinde (ve alevlenmelerde) alerjenler ya da pasif sigara içiciliği gibi çevresel etmenlerin rolü son derece önemlidir. Bununla birlikte, astım "tohumunun" filizlenebilmesi için "toprağın" uygun olması gerekir! Giderek artan sayıda kanıt astıma uygun koşulların anne karnında bile hazırlanabileceğini ve en önemli dönemin yaşamın ilk yılı ya da ilk iki yılı olabileceğini gösteriyor.

EV TOZU AKARI VE DiĞER ETMENLER

Yine de, ilk astım belirtilerinin ortaya çıkışında birçok etmenin rolü var gibi görünüyor. Örneğin erişkin yaşta başlayan astım genellikle "soğuk algınlığı" ya da bir virüs enfeksiyonu sonrasında görülür; işyerinde bir maddeye maruz kalma da yaygın ama çoğu zaman gözden kaçırılan bir başka nedendir.

Özellikle çocuklarda astıma yol açabilen en önemli etmen ev tozu akarı alerjenidir. İğne başından daha küçük olan bu hayvan halılarımızda, yataklarımızda ve tüylü oyuncaklarda yaşar. Her yatakta iki milyon akar bulunabilir!

Duyarlı bir kişi akarın dışkısındaki bir proteine belli bir süre maruz kalınca, vücuttaki akyuvarlar bu "yabancı cisme" duyarlı hale gelir. Protein solunduğu zaman bronşları döşeyen örtüde buna karşı bir tepki gelişir ve hava yolunda iltihaplanma başlar. Bu iltihaplanma örtüyü tahriş eder ve ev tozu akarı ya da olası herhangi bir başka tetikleyici etmene biraz daha maruz kalındığında bronşlar daralır ve astım belirtileri ortaya çıkar. Astımın başlamasına katkı yapan başka şeyler de vardır. Bazı vakalarda annenin gebelikte sigara içmesinin ve çocukluk çağında pasif sigara dumanına maruz kalmanın da rolü olabilir.
 
HAVA YOLUNDA İLTiHAPLANMA

Görüldüğü gibi astımda hava yolunda iltihaplanma ve buna bağlı tahriş rol oynar. İltihaplanma vücudun birçok saldırıya karşı verdiği bir yanıttır ve artrit (eklem iltihabı), kolit (barsak iltihabı) ve dermatit (deri iltihabı) gibi birçok hastalıkta görülür. Eğer iltihap geçmezse ve uzun süreli olursa (kronikleşirse) sorunlar başlar; astımda da sorun budur.

Normal hava yolu, mukoza ya da epitel tabakası adı verilen hassas bir koruyucu örtüyle kaplıdır. Bu tabakada birbirinden farklı görevleri olan çeşitli hücre tipleri bulunur. Bunların bir bölümü salgı (mukus) üretir, bazı hücreler de yüzeylerindeki minik parmakçıkların (siliyaların) hareketiyle salgıları bronşlardan yukarıya doğru iterek hava yolunun temizlenmesine yardım eder. Sigara içince önce bu siliyalar tahrip olur, ayrıca sigara dumanı iltihaba neden olduğu için mukus üretimi artar. Sigara içen kişilerin öksürerek balgam çıkarmasının nedeni budur. Bazı astımlı hastalarda Öksürük de önemlidir ve astımın iltihapla ilişkili bir durum olduğunu bildiğimizde bu hiç de şaşırtıcı değildir.
 
Epitelin altında ikinci bir tabaka (submukoza), onun altında da sarmal bir kas tabakası vardır; astımda hasta çim ya da ot poleni gibi bir tetikleyiciyi soluduğunda bu tabaka kasılır.

Akciğerlerdeki hava yolunun anatomisi

Hava yolu daralmasına ve hışıltılı nefes darlığına yol açan üç ayrı süreç vardır. Birincisi hava yolunun orta tabakasının (submukoza) şişmesidir; ikincisi salgı bezlerinin daha fazla salgı üretmesidir (hava yolunu temizlemek için Öksürük le balgam çıkarılması gerekir); üçüncüsü de iltihap hücrelerinden salınan bazı maddelerin etkisiyle düz kasların kasılmasıdır.

Astım yerleştikçe submukozada yara dokusu oluşarak hava yolunda belli ölçüde geri dönüşsüz bir da-ralmaya neden olur. Derecesi kişiden kişiye değişmekle birlikte, hava yolunun "yeniden biçimlenmesi" adı verilen bu süreç kronik (süreğen) astımın temel özelliklerinden biridir.

Bu üç etkinin ortak sonucu hava yolunun daralması, havanın giriş ve çıkışının zorlaşmasıdır; bu da hışıltılı nefes darlığına neden olur. Hava yolundaki daralmada rolü olan bu farklı bileşenlerin her birine karşı ayrı tedavi biçimleri geliştirilmiştir.

Normal hava yolu

Astım atağı sırasında hava yolu

Astım atağı sırasında hava yolu duvarındaki kas kasılarak hava yo-lunun iç çapının daralmasına neden olur. Hava yolunun iç tabakala-rındaki salgı artışı ve iltihaplanma daralmayı daha da artırır.

Astımda belirtiler görünürde herhangi bir neden olmaksızın ortaya çıkabileceği gibi, yazın çim ya da ot polenleri gibi bilinen bir "tetikleyici etmene" maruz kalma sonucunda da gelişebilir. Bunun gibi, kendiliğinden ya da rahatlatıcı bir ilaç kullandıktan sonra belirtilerin düzelmesiyle birlikte hava yolundaki daralma da geçebilir. Bu değişkenlik astımın çok tipik bir özelliğidir. Gerek tanı koyarken, gerekse astımı kontrol altında tutmayı he-defleyen yollar geliştirirken bundan yararlanıyoruz.

 

ASTIMDA BAŞLICA TETİKLEYİCİ ETMENLER

Duyarlı bir kişide aşağıdaki tetikleyicilerden herhangi biri astım atağını başlatabilir. Kişi kısa süre sonra kendisini hangi tetikleyicilerin etkilediğini fark eder. Egzersiz Bu özellikle çocuklarda belirgin bir tetikleyicidir ve çoğu zaman astım belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olan tek etmen olabilir. Ancak genellikle nefes nefese kalma sorunu astıma değil, yeterince antrenmanlı olmamaya yorulur. Okulda bu çocukların futbolda forvet olamayacakları fark edilir (bu da bütün kalecilerin astımlı olması tehlikesine yol açar!). Alerjenler Polenler en sık belirlenen alerjik tetikleyicidir, ama hayvanlar, özellikle de kediler ve atlar astım ataklarının güçlü nedenleridir. Alerjene maruz kalınca vücutta alerji antikorları olan IgE'ler salınır ve bir dizi olay sonucunda hava yolundaki iltihaplanma artar, dolayısıyla astım belirtileri ağırlaşır. Alerjene sürekli maruz kalma daha kalıcı belirtilere neden olabilir ve hasta alerjene uzun süre maruz kalmanın kronik belirtilere yol açtığını fark etmediğinden, kedisini okşayınca hemen astım atağı geçirmediğini öne sürer, dolayısıyla ev hayvanlarının önemi gözden kaçabilir. Dumanlar, tozlar ve kokular Birçok hasta için sigara dumanı güçlü bir tetikleyicidir. Ayrıca tozlu ortamlar da, toza bağlı tahriş nedeniyle astımı tetikler. Esanslar ya da tıraş losyonları gibi kokular bazı kişilerde tetikleyici rol oynayabilir, ama bu alerji değildir. Olasılıkla kokudaki kimyasal maddelerin tahrişine karşı bir tepkidir ve kişinin yaşamı açısından önemli değişikliklere yol açsa da en iyi tedavi elden geldiğince bunlardan kaçınmaktır. "Soğuk algınlığı" ve virüsler Virüs enfeksiyonları (soğuk algınlığı gibi) bütün yaş gruplarında astım için en yaygın tetikleyici etmendir. Antibiyotikler yalnızca bakteri enfeksiyonlarının tedavisinde etkilidir, oysa astımda bakteri enfeksiyonu çok seyrek görülür; öte yandan antibiyotiklerin virüslere karşı hiçbir etkisi yoktur, dolayısıyla da astım tedavisinde hemen hemen hiç yeri yoktur. Bununla birlikte astımın şiddetlendiği atak dönemlerinde gereksiz yere antibiyotik tedavisi veriliyor. Heyecan ve stres Genellikle doğum günü partilerinde çocuklardaki hışıltı artar, heyecan ve yorgunluk birleşince astım daha belirginleşir. Astım yıllarca psikolojik bir sorun olarak değerlendirildi, ama artık duygusal etmenlerin yalnızca tetikleyici olduğu, astımın başlamasında rolü olmadığı biliniyor. Heyecan, üzüntü ve stres; bunların hepsi atak tetikleyebilir. Sayıları az da olsa, bazı hastalarımızda cenaze törenlerinde ve bu gibi stresli koşullarda atak geliştiğini gözlemliyoruz. İklim ve hava kirliliği Astımlı kişilerin çoğu, hava durumundan etkilendiğini bilir, ama tek bir etkilenme biçimi yoktur. Bazı kişiler soğuk havayı ılığa tercih ederken, bazıları kuru, sıcak ortamları tercih eder. Bunu en iyi siz bilirsiniz ve davranışlarınızı ve tedavinizi buna göre ayarlayabilirsiniz. Hava kirliliği astımlılarda, özellikle de ağır astımlılarda alevlenmelere neden olabilir; yazın başlıca neden ozondur. Bununla birlikte, alışılmış düzeylerde bir hava kirliliğine maruz kalmanın astımı olmayan bir kişiyi astımlı yapacağını gösteren herhangi bir kanıt yoktur. Hafif astımlı kişiler hava kirliliğinden daha az etkilenir. Soğuk hava, yiyecekler ve mesleki tetikleyici etmenler Duyarlı kişilerde bunların hepsi astımı tetikleyebilir.

HASTA ÖYKÜLERi
Astımınız varsa, atak gelişmesinde birkaç etmenin rolü olabileceğini bilirsiniz.

 

1. hasta öyküsü: Çocukluk çağı astımı John yedi yaşındaydı ve gençliğinde sık sık saman nezlesi geçiren annesi oğlunun bahçede koşarken öksürmeye başladığını fark etmişti. Çocuğu doktora götürmüş, ama üç ayrı zamanda uygulanan antibiyotik tedavisi herhangi bir yarar sağlamamıştı. Belirtiler giderek yerleşti ve okulda beden eğitimi dersinde yoruldu-ğu zaman hışıltı gelişince durum an-laşıldı ve astım tanısı konuldu. John'a belirtileri ortaya çıktığında solunum yolundan kullanmak üzere bir bronş genişletici (bronkodilatör) inhaler verildi. O zamandan bu yana durumu iyi ve nefes darlığı çekmeksizin oynayabiliyor.
2. hasta öyküsü: Hayvan tüyüne alerji Uzun süredir astımı olan 27 yaşındaki Caroline son iki hafta içinde belirtilerinin artması nedeniyle göğüs hastalıkları doktoruna sevk edildi. Çim, ot ve ağaç polenleri ve bazı tüylü hayvanlar gibi çok sayıda astım tetikleyicisine karşı alerjisi olduğu biliniyordu. Değerlendirmenin bir parçası olarak onu evinde ziyaret eden doktor, Caroline'in besleyip büyüttüğü 14 kedi tarafından karşılandı; doktor bu durumu bilmiyordu. Caroline'in kedi tüyüne karşı son derece güçlü bir deri reaksiyonu vardı, ama kedileri okşamanın bunu artırdığını ısrarla reddediyordu. Astımının sürmesinin en önemli nedeninin kediler olduğu açıktı; sürekli olarak alerjenle temas etmesi astım ataklarının yinelemesine, neredeyse süreklileşmesine yol açmıştı. En iyi dostları olan kedilerinden vazgeçmiyordu ve alerjene maruz kalma sonucunda ortaya çıkan şiddetli astımla dostları ve can yoldaşları olan kediler arasında bir denge kurulması gerekiyordu.
3. hasta öyküsü: Hava kirliliği Yirmi yaşlarında, ağır astımlı olan David 1992 sonbaharında astımını kontrol altında tutmakta biraz zorlanmıştı. İnhaler kullanımını artırmıştı ve doktoru iki kür steroid tableti vermişti. Noel'e doğru astımı biraz dengelenir gibi oldu, ama Noel'de Birmingham kentinde beş günlük bir hava kirliliği dönemi yaşandı ve Noel gecesi kirlilik doruk noktasına ulaştı. O güne kadar David'in astımı çok daha kötüleşti ve daha fazla steroid tablet verilmesine ve nebülizatörü daha fazla kullanmasına karşın, ne yazık ki hastaneye yatırılması ve Noel'i hastanede geçirmesi gerekti.
4. hasta öyküsü: Polenlere duyarlılık 1994 Haziran'ında İngiltere'nin güneyinde gök gürültülü şiddetli bir fırtına yaşandı. Southhampton bölgesinden yukarıya doğru ilerleyen fırtına Londra'dan geçip Doğu Anglia üzerinden kuzeye yöneldi. Bu zaman dilimi içinde yüzlerce hasta astım atağı nedeniyle hastanelerin acil servislerine başvurdu. Çoğu, saman nezlesi nedeniyle hışıltısı olduğunu kabul etmekle birlikte astımlı olduğunu bilmiyordu (yani astımları vardı ama kendilerine bu söylenmemişti!). Gökgürültülü fırtınaya neden olan soğuk hava dalgası ile fırtına öncesindeki nem artışının birleşmesinin, çok sayıda polen tohumunun parçalanmasına ve büyük miktarda ot polen alerjeninin havaya karışmasına yol açıp, alerjik akut astım ataklarına neden olduğu artık biliniyor.
5. hasta öyküsü: Parfüme duyarlılık Georgina 22 yıldır yerel mağazanın kozmetik bölümünde çalışıyordu. Sonbaharda geçirdiği bir virüs enfeksiyonundan sonra astım gelişti. Hastalık başlangıçta alışılmış tedavi yaklaşımlarıyla kolayca kontrol altına alındı. Ancak, yaklaşık bir yıl sonra belirtileri, özellikle öksürüğü arttı ve en önemli tetikleyicinin kokular olduğu anlaşıldı. Kendisi parfüm kullanmaktan vazgeçti. Başlangıçta hafif bir düzelme olduktan sonra, belirtilerinin esas olarak mağazadaki parfüm-lere maruz kalmasıyla ilişkili olduğu açıkça görülür hale geldi. Sonunda işini bırakmak zorunda kaldı (58 yaşındaydı) ve belirtilerinde büyük bir düzelme oldu.

TETiKLEYiCiLER ARASINDAKi ETKİLEŞİM
Çoğu zaman bu tetikleyicilerden iki ya da daha fazlası birlikte etki yapar ve farklı kişilerde farklı bileşimler önemli olabilir. Astım çok kişisel bir sorundur; bir kişi için iyi olan bir başkası için mutlaka iyi olmayabilir ve her kişi için kaçınma, tedavi ve önceden planlama adımlarının ayrı ayrı örgütlenmesi gerekir.

Bu yazı 7137 kere okundu.