Haberi Paylaş

Google Yahoo Facebook Mixx Digg StumbleUpon Del.icio.us reddit Bu Nedir?

Lokomotor sorunları olan pek çok insanın birden çok tedaviye, örneğin ilaçlarla birlikte fizyoterapiye ve eklemler ile yumuşak dokuların rehabilitasyonu için bir egzersiz programına gereksinimi olacaktır. Önceki bölümlerde özel durumlara yönelik tedavilerin ayrıntılarına kısaca değinilmiştir. Bu bölümde, artrit ve yumuşak doku romatizması için kullanılabilecek tedaviler genel olarak anlatılacaktır.

 

Artrit ve romatizma tedavisinde en önemli ilaçlar, analjezik ya da ağrı kesiciler ve steroid olmayan anti-enflamatuar ilaçlardır. Bunlar özellikle, belirtilerin altta yatan nedeni tamamen iyileştirilemediğinde yararlıdır.

 

 

Analjeziklere örnek olarak (ağrı kesici olarak kullanılan antienflamatuar ilaçlardan ayırt etmek için genellikle “basit analjezikler” olarak adlandırılır) parasetamol, kodein, ko-proksamol, ko-didramol ve dihidrokodein verilebilir. Parasetamol ve kodein (ve ikisinin kombinasyonları) değişik ticari isimlerle reçetesiz olarak satılmakla birlikte, diğerlerinin tümü sadece reçeteyle satılabilir. Parasetamol dışında bu ilaçların tümü sersemlik hissine ve kabızlığa neden olabilir.

Basit analjezikler ağrıyı giderebilmekle birlikte, antienflamatuar etkileri olmadığından sertlik ve şişme üzerinde çok az etkileri vardır.

 

 

Basit analjezikler belirtileri gideremediğinde steroid olmayan antien-flamatuar ilaçlar (NSAID’ler; Türkiye’de ‘nasaidler’ şeklinde okunur) genellikle çok yararlı olabilir. Bu ismin verilmesinin nedeni, steroidler gibi enflamasyonu azaltmaları, ancak etki mekanizmaları ve potansiyel yan etkileri açısından steroidlerden çok farklı olmalarıdır. NSAID’ler ağrı kadar, enflamasyonun neden olduğu sertlik ve şişmeyi gidermede de özellikle etkilidir. En eski antienflamatuar ilaç aspirindir. Ne yazık ki, antienflamatuar etkinin ortaya çıkması için (ağrıyı giderme dışında) yüksek dozlarda verilmesi gerekir ve yüksek dozlarda, özellikle mide üzerindeki yan etki riski fazladır. İbuprofen, diklofenak ve naproksen gibi daha az yan etkisi olan daha modern ilaçlar bunun yerini almıştır.

Artrite karşı kullanılan bazı ilaçların (NSAID’ler) sindirim sistemi üzerinde olumsuz etkileri olabilir.

NSAID’ler neden mide tahrişine yol açar? Bütün NSAID’ler, dokularda prostaglandin üretimini engelleyerek etkide bulunur. Prostaglandinler, hastalığın yol açtığı zedelenme ya da hasarın olduğu alanda hücrelerin salıverdiği kimyasal maddelerdir. Enflamasyon bulunan alana kan akışını artırır, kızarma ve ısınmaya yol açarak kan damarlarından sızıntı olmasına ve bu bölgenin şişmesine neden olur. Ne yazık ki, prostaglandin üretiminin engellenmesinin hem olumsuz hem de olumlu etkileri vardır, çünkü hastalıkta rol oynamayan diğer prostaglandin tipleri, mide örtüsünün kendi sindirim sıvıları ve asiti tarafından zedelenmesine karşı korunmasında önemli bir yer tutar. Ne yazık ki NSAID’ler, aralarında mideyi koruyanların da yer aldığı bütün prostaglandinleri engeller. NSAID kullanan hastalarda Hazımsızlık, mide duvarında ülserler ve kanama gibi yan etkiler bu nedenle ortaya çıkar.

Rofekoksib ve selekoksib gibi yeni NSAID’lerin daha özel bir yoldan etki gösterdiği ve engelleyici etkilerinin mide koruyucu prostaglandinlerden çok enflamatuar prostaglandinlere yönelik olduğu izlenimi vardır. Bunlar umut verici olmakla birlikte piyasaya çok yeni çıkmışlardır, çok pahalıdırlar ve henüz uzun vadedeki etkileri bilinmiyor. Bunlar olasılıkla size ancak NSAID kullanırken mide sorunları belirirse ya da daha önce ülser geçirmişseniz verilecektir.

Kural olarak, NSAID’ler en çok romatoid artrit gibi bir enflamatuar artrit tipi bulunanlarda ya da gut gibi akut bir enflamasyon ortaya çıkanlarda yarar sağlar. Önceki bölümde tanımlanan osteoartritlilerde ya da yumuşak doku sorunu bulunanlarda tedaviye daha az yan etkisi olan basit ağrı kesicilerle başlanmalı, ancak analjezikler işe yaramazsa NSAID’lere geçilmelidir.

 

 

Steroidler vücut tarafından doğal olarak üretilir. Birçok değişik tipi vardır ve birçok farklı yoldan etki gösterir. Birçok steroid artık tablet ve enjeksiyonlar şeklinde üretilebilmekte ve çeşitli durumların tedavisinde kullanılmaktadır. Doktorları steroid almaları gerektiğini söylediğinde insanlar genellikle kaygılanır. Yan etkileri konusunda ve ayrıca sporcular ve vücutçuların steroidleri kötüye kullandığına dair birçok şey duymuşlardır. Ancak artritte kullanılan steroidler sporda kullanılanlardan çok farklıdır. Artrit tedavisinde kullanılan steroidler güçlü antienflamatuar ilaçlardır ve şişme, sertlik ve ağrıyı kontrol altına almada çok etkilidir. Hatta yapılan araştırmalarda, belli koşullarda romatoid artritin eklemlerde yol açtığı zedelenmeyi azaltabileceklerine ilişkin kanıtlar bile elde edilmiştir.

Steroidler çeşitli yollardan alınabilir:

 

   •   Sistemik lupus eritematozus gibi durumlarda alevlenmelerin tedavisinde kısa süreler için yüksek dozlarda verilebilir. Steroidler ağız yoluyla ya da ağır vakalarda hastanede bir toplardamara doğrudan enjekte edilerek uygulanabilir.

 

   •   Kalça adalesine tek bir enjeksiyonla verilebilir. Bu yöntem genellikle, artriti uzun vadede kontrol altına alacak ilaçları kullanmaya yeni başlayan romatoid artritli hastalarda kullanılır. Steroid enjeksiyonu, ilaçların etki göstermeye başlamasına kadar (genellikle birkaç hafta) durumu idare eder.

 

   •   Polimiyaljia romatika gibi durumlarda enflamasyonu kontrol altında tutmak için uzun vadede ağız yoluyla küçük dozlar halinde uygulanabilir.

 

   •   Iltihaplı olan bir ekleme, tendon kılıfı ya da başka bir yumuşak doku gibi sorunlu bir bölgeye doğrudan enjeksiyon şeklinde verilebilir.

 

Bütün ilaçlar gibi steroidlerin de yan etkileri olabilir (aşağıdaki kutuya bakınız). Uzun yan etkiler listesine rağmen, steroidler akılcı şekilde kullanıldıklarında etkili ve güçlü ilaçlardır (bk. s. 62’deki kutu). Örneğin, polimiyaljia romatikalı hastalar steroid kullanmaya başladıklarında, yeniden yaşamaya başladıklarını hissetmektedir.

Steroidler tedavide kullanıldığında, başta böbreküstü bezlerindeki üretim gelmek üzere vücudun kendi steroid üretimini baskılarlar. Bunlar, böbreklerin üstünde oturan küçük salgı bezleridir; su ve tuz dengesiyle kan basıncı gibi hayati işlevleri kontrol eden steroidleri üretirler. Steroid kullanımını birdenbire keserseniz, böbreküstü bezlerinizin kendi steroidlerini yapmaya başlaması için belli bir süre gerekeceğinden, çok hastalanabilirsiniz. Bu nedenle, böbreküstü bezlerinin duruma uyum sağlayabilmesi için steroid tedavisi daima yavaş yavaş kesilmelidir.

 

Sadece bir ya da iki iltihaplı ekleminiz varsa, en iyi tedavi doğrudan eklemlere enjekte edilen steroidler olabilir. Romatoid artritli birçok hastanın eklemlerine tekrarlanan steroid enjeksiyonları yapılmakta ve büyük yarar elde edilmektedir. Diz ya da ayak bileğine enjeksiyon yapıldığında, sonraki bir–iki gün boyunca eklemi olabildiğince çok dinlendirmeniz gerekmekle birlikte, yürümenizinde hiçbir sakınca yoktur.

Steroid enjeksiyonları ayrıca, enflamasyonlu ve ağrılı yumuşak doku bölgelerine de yapılabilir. Bu, yaygın bir şekilde kullanılan, çok etkili bir tedavi şeklidir. Tenisçi dirseği, tenosinovit ve karpal tünel sendromu genellikle az miktarda steroid enjeksiyonuyla tamamen iyileşmektedir. Enjekte edilen steroid burada kalır ve yavaş yavaş dağılır. Vücudun geri kalan bölümüne çok az steroid gider, dolayısıyla ağız yolundan alınan steroid tedavisine göre lokal steroid enjeksiyonları çok az yan etkiye neden olur. Bazen, hastaların bir kısmının ağrılarında 24 saat boyunca artış görülür, ancak steroid etki gösterdikçe bu ağrı kaybolur.

Lokal steroid enjeksiyonlarının hafif de olsa, enjeksiyon bölgesindeki deride incelmeye ve yumuşak dokularda azalmaya yol açma riski vardır. Bu, deride küçük bir çukurlaşma ve pigmante derili insanlarda daha belirgin olan renk kaybı şeklinde ortaya çıkar. Bunun sadece kozmetik bir dezavantajı vardır ancak bazıları için bu çok önemlidir, dolayısıyla bu risk konusunda herkes uyarılmalıdır.

 Eklemlerinizin yalnızca bir ya da ikisi iltihaplıysa en iyi çözüm, doğrudan eklemlere enjekte edilen steroidler olabilir. Burada, arka taraftan sağ omuza enjeksiyon yapılmaktadır.

 

Bunlar sulfasalazin, metotreksat, azatioprin, altın tuzları, penisilamin ve hidroksiklorokin ile daha yeni olan etanersept ve infliksimabdır. Çok önemli bir ilaç grubunu oluşturmalarına karşın, yalnızca romatoid artrit gibi yaygın enflamatuar artritlerin tedavisinde kullanılmaktadır. Diğer artrit tipleri ve kas–iskelet hastalıklarının tedavisinde kullanılmadıklarından, romatoid artritle ilgili bölümde anlatılmışlardır.

 

 

Kronik, ağrılı hastalığı bulunan bazı hastalarda depresyon gelişebilir ve ağrıyla başa çıkmak daha da zorlaşabilir. Ruh halini düzeltmeye ve ağrıyı gidermeye yardım eden birkaç antidepresan vardır. Nevralji gibi belli ağrı tiplerinin, hastada depresyon olmasa bile ağrıyı gidermesi ilgi çekicidir.

Bu çok yararlı ilaçlar bağımlılık yapmaz ve daha eski olanların bazıları sersemlik haline yol açarsa da, yenilerinde bu yan etki de yoktur.

 

Artritli birçok insan, bir cerrahın yapabileceği tek yardımın zedelenen eklemi değiştirmek olduğunu düşünür. Bu, büyük bir olasılıkla en sık gerçekleştirilen ameliyat olmakla birlikte, kesinlikle mevcut tek cerrahi tedavi şekli değildir. Doktorunuz, ağrı kesici kullanmanıza ve düzenli egzersiz yapmanıza rağmen, kullanılamayacak kadar sert, ağrılı ve hasarlı bir ya da birkaç ekleminiz olduğunda, ameliyat olasılığını sizinle görüşecektir.

 

Eklem sorunları olan birçok kişi, tedavi için bir fizyoterapiste sevk edilir. Fizyoterapistler hastanelerde, bazı sağlık merkezlerinde ve özel muayenehanelerde çalışır. Bazıları, kısıtlılığı bulunan kişileri evlerinde de tedavi edebilir. Bu kişiler lokomotor sistem işlevlerini korumada uzmandır, yani gücünüzün ve hareketliliğinizin korunması, ağrının azaltılması konusunda size yardım edecektir. Bir tedavi küründen sonra, tedavinin yararlarını sürdürebilmek için fizyoterapist size evde yapmak üzere egzersiz programı verebilir. Ancak fizyoterapi mucizeler yaratamaz! Sizin de üzerinize düşeni yapmanız önemlidir. Kilo fazlalığınız varsa kilo verin, düzenli şekilde egzersiz yapın ve eklemlerinize dikkat edin.

 

Hidroterapi, ılık bir yüzme havuzunda yapılan fizyoterapidir. Sert, ağrılı eklemlerdeki rahatsızlığı gidermede çok etkilidir. Su, vücut ağırlığınızı kaldırır ve sıcaklık kasların gevşemesine, eklemlerin hareket etmesine yardımcı olur. Bir kür hidroterapi, kalça osteoartriti ve ankilozan spondilit gibi durumlarda uzun süreli yarar sağlayabilir.

 

 

Artrit ya da romatizması olan birçok insan, tamamlayıcı tıp yöntemlerinden yarar gördüklerini hissetmekte ve geleneksel ilaçların yanında bunları da kullanmaktadır. Bunun nedeni, klasik tedavilerin belirtileri tümüyle kontrol altına almada yetersiz kalması ve ayrıca tamamlayıcı tıp yöntemlerinin daha doğal ve daha güvenli olduğuna inanmaları olabilir. Bu bakış açısında bazı doğrular olmakla birlikte, olay bu kadar basit değildir ve tamamlayıcı tıp yaklaşımını denemeye karar vermeden önce dikkate almanız gereken başka faktörler de vardır.

Aslında, tamamlayıcı tıp yöntemleri ve tedavilerinin etkili olup olmadığına nesnel bir şekilde karar vermek çok güç olabilir. Çok azı bilimsel yöntemlerle sınanmıştır ve bu nedenle gerçekten işe yarayıp yaramadıklarına ilişkin çok az güvenilir kanıt vardır. Artrit belirtilerinin zaman içinde tedaviden bağımsız olarak değişebilmesi, bu tabloyu daha da karmaşıklaştırmakta, iyileşmenin o tedavinin bir sonucu mu, yoksa sadece hastalığın kendi izlediği seyrin bir parçası mı olduğuna karar vermeyi güçleştirmektedir.

Birçok tedavi tipi güvenli olmakla birlikte, bunun her zaman geçerli olduğunu varsayamazsınız. Özellikle yurtdışından ithal edilen ve eczanelerde ya da dükkânlarda satılan bitkisel ilaçlar konusunda dikkatli olmalısınız. Bu ürünlerin kalitesi kontrol edilmiyor. Geçmişte, bazılarının steroidler, hatta zehirli ağır metaller gibi güçlü maddeler içerdiği saptanmıştır.

Bakır bilezikler

Bunlar her tür sancı ve ağrı için kullanılan geleneksel bir çözümdür, ancak etkili olduklarına ilişkin gerçek bir kanıt yoktur. Öte yandan, zararlı olma olasılıkları da düşüktür.

Glukozamin ve kondroitin sülfat

Bu diyet takviyelerinde, vücutta doğal olarak bulunan ve kıkırdağı güçlendirmede, su tutmasına yardımcı olmada rol oynayan maddeler bulunur. Şu ana dek yapılan araştırmalar, diyet takviyesi almanın herhangi bir yan etkiye yol açmadan, hasar görmüş kıkırdağın kendi kendisini tamir etmesine ve hatta baştan kıkırdak hasarının önlenmesine katkıda bulunduğunu düşündürmektedir. Ancak, henüz ideal doz ve formülasyon saptanmamış, elde edilen yararların uzun süreli olup olamayacağı da açıklık kazanmamıştır.

 

Balıkyağları ve “Oenothera” (eşek- otu) yağında da esansiyel yağ asitleri vardır (esansiyel denmesinin nedeni, bunları vücudun üretmeyip yiyeceklerle dışardan almak zorunda olmasıdır). Artık bu yağların artritteki enflamasyonu azalttığına ilişkin güçlü kanıtlar vardır, ancak bu etki zayıftır. Morinanın karaciğer yağında, kalsiyumun emilmesine yardım eden D vitaminiyle birlikte esansiyel yağ asitleri de vardır. Ancak A vitamini de içermektedir ve A vitamini fazlalığı tehlikeli olabildiğinden, büyük miktarlarda alınmamalıdır. 

 

Bu geleneksel Çin tedavisi, bazen “yaşam gücü” olarak nitelenen “ki” akışını serbestleştirmek üzere, dikkatle tanımlanmış belirli noktalara ince iğneler sokulmasından oluşur. Modern araştırmalar, vücudu “endorfin” olarak adlandırılan doğal ağrı kesicileri üretmesi için uyararak ağrıyı azaltmaya yardım edebileceğini düşündüren sonuçlar vermiştir. Çin’de akupunktur çok çeşitli hastalıkların tedavisinde, hatta ameliyatlarda anestezi sağlamak için bile kullanılmaktadır.

Batıda, belli tipteki kas–iskelet ağrılarında yararlı olduğu yönünde bilimsel kanıtlar elde edilmiştir ve birçok fizyoterapi bölümünde sınırlı bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Akapunktur uygulayan birine başvurduğunuzda, izin belgesi bulunup bulunmadığına dikkat etmelisiniz. Becerikli ellerde bu girişim çok güvenlidir.

 

Homeopati, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında geliştirilen tıbbi bir sistemdir ve günümüzde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Tedavinin ilkesi “benzerler benzerleri tedavi eder”dir. Başka bir deyişle, homeopat daha büyük miktarları tedavi edilen belirtilere yol açan maddeyi kullanarak tedavi uygulayacaktır.

Hangi tedavinin uygulanacağı öykünüze, belirtilere ve kişiliğinize ilişkin pek çok soruya verdiğiniz yanıtlara dayanacaktır. Tedaviler, bitkiler, mineraller ve hayvanlardan elde edilen ve birçok kez sulandırılan maddelerle yapılır.

Homeopatlar, bu maddeler sulandırıldıkça daha da “güçlendiğini”, çok güçlü preparatların, orijinal maddeden tek bir molekül bile içermeyecek kadar çok sulandırıldığını ileri sürer. Yan etkiler ve ilaç etkileşimleri nadirdir.

 

Bunlar, fizyoterapiye benzer özelliklere sahip tedaviler olmakla birlikte, çok değişik yollardan geliştirilmişlerdir. Genellikle hastanelerde uygulanmazlar. Özellikle omurga sorunlarında etkili olabilirler. Alexander tekniği, bozuk duruşu düzeltmeye yardımcı olabilir. Uygulayıcılar vücudu doğru şekilde kullanmayı, bozuk duruş ve yanlış hareket alışkanlıklarından kurtulmayı öğretirler. Harekete yardımcı olmak üzere nefes alma teknikleri de öğretilir.

Kiropraksi, osteopatinin bir çeşididir. Bu iki tedavi birbirine çok benzer ve biyomekanik sorunlarla uğraşır. Ağrı ve kısıtlılığın, lokomotor sistem işlevindeki kusurlardan kaynaklandığı düşüncesinden yola çıkarlar. Bu kusurlar mutlaka belirtilere yol açmaz, ancak lokomotor sistemin diğer bölümlerine çok fazla yük binmesine neden olabilirler.