 |
|
|
 |
|
|
 |
| Haberi Paylaş | ||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||
HYT nedir?
Hormon yerine koyma tedavisi (HYT), tam da ismin ifade ettiği şeydir; yumurtalıkların işlev göremez hale geldiği menopoz döneminde, artık üretilmeyen yumurtalık hormonları östrojen ve progesteronu yerine koyma tedavisidir.
NEDEN HORMON YERİNE KOYMA TEDAVİSİ ALMALI?
HYT östrojen yetersizliği belirtileri için en etkili tedavidir. En sık görülen belirtiler ateş basması ve gece terlemeleridir; ancak birçok kadın vajinada kuruluk, sık idrara çıkma ve acil idrar yapma gereksinimi gibi sorunlar da yaşar. Osteoporoz riski taşıyan kadınlar, artık hormon dışı seçenekler de bulunmasına karşın hormon yerine koyma tedavisinden yarar görür.
HYT NE ZAMANDAN BERİ VAR?
Birçok kadın yanlış bir biçimde hormon yerine koyma tedavisinin yeni bir tedavi yöntemi olduğuna inanıyor. Aslında her çağdan yazılı kaynak vardır: Eski Mısırlılar bile rahatlama sağlayacak yollar aramıştır. HYT için yazılan ilk kayıtlı reçete, bir Alman jinekolog tarafından 1896'da rahmi alınan (histerektomi) 23 yaşındaki bir kadına verilen "yumurtalık tedavisi"ne ilişkindir.
Ne var ki, ağız yolundan alınan doğal östrojen iyi emilmediği için HYT'ye yönelik ilk çalışmalar fazla bir şey sağlamadı. Atılım, sentetik östrojen üretimine ilişkin çabaların başarıya ulaştığı 1930'larda gerçekleşti. Aynı dönemde gebe kısrakların idrarından elde edilen birkaç farklı östrojenin bir karışımı olan doğal "konjüge at östrojenleri"nin (östrojen türevlerinin) ağızdan alındığında etkili olduğu da gösterildi. HYT doğdu ve hızla ticari kullanıma sunuldu. Yıllar içinde, doğal insan östrojeni üretimini mümkün kılan gelişmeler yaşandı. Halen İngiltere'de bulunan HYT tiplerinin çoğu, insan yumurtalıklarının ürettiği östrojenden yapısal olarak farksız östrojen içeriyor.
SONSUZA KADAR KADINSI?
1960'lar, Robert Wilson'un çok satan oldukça tartışmalı kitabı "Feminine Forevefın (Sonsuza Kadar Kadınsı) yayımlanmasıyla birlikte, hormon yerine koyma tedavisinde bir patlamanın habercisi oldu. Yazar, menopozun bir östrojen eksikliği hastalığını olduğunu ve bu kaçınılmaz "eksik yaşamı" önlemek için östrojen tedavisi uygulanması gerektiğini ileri sürdü. Bu da, östrojenin yaşlanmanın tüm etkilerine karşı bir çare olabileceği söylencesine yol açtı.
ŞİFA MI? ZARAR MI?
1970'lerin ortalarında doktorlar östrojen alan kadınlarda rahmin yüzeyi ya da endometriyum (rahmin iç yüzeyini örten doku) kanserinde bir artış olduğunu saptadı. Östrojen, endometriyumdaki hücreleri uyararak, potansiyel olarak kanser olabilecek hücrelerin oluşmasına yol açıyordu. Neyse ki rahmi koruyacak basit bir önlem bulundu; östrojen progestojenle (sentetik progesteron) birleştirildi. Progestojen kanseröz değişiklikleri önleyerek, östrojenin endometriyum üzerindeki etkilerine engel oluyordu. Dolayısıyla artık rahmi alınmamış kadınlara genellikle bir östrojen/progestojen kombinasyonu tavsiye edilirken, rahmi alınmış (histerektomi yapılmış) kadınlara sadece östrojen uygulanması yeterlidir.
Sonradan yapılan sayısız çalışma, HYT'nin sadece menopoz belirtilerini tedavi etmekle kalmadığını, östrojen yetersizliğinin osteoporoz, kalp krizi ve inme gibi uzun süreli sonuçlarını da önlediğini düşündürmüştür.
O dönemde HYT kullanımı artmaya devam ediyordu ancak herkes yararları konusunda pek ikna olmuş değildi. Bazı doktorlar "sağlıklı kullanıcı etkisi"nin HYT'nin olumlu etkilerini açıkladığını düşünüyor. "Sağlıklı kullanıcı etkisi", hormon yerine koyma tedavisi gören kadınların başka yönlerden de (sigara içmeme, beslenmelerine dikkat etme ve düzenli egzersiz yapma gibi) kendilerine dikkat etme olasılığının daha fazla olduğunu ifade eder. Dolayısıyla bu kadınlar HYT alsınlar ya da almasınlar daha düşük osteoporoz, kalp hastalığı ve inme riski taşır.
Daha yakın tarihli çalışmalarda bu konu araştırıldı ve HYT'nin genel riskleri ile yararları incelendi. Tüm çalışmalarda HYT'nin osteoporoz üzerindeki yararları doğrulandı ve rahmi alınmamış kadınların östrojen/progestojen kombinasyonu kullanımının süresi meme kanseri riskinde artışla ilişkili bulundu. Buna karşılık, rahmi alınmış ve sadece östrojen tedavisi gören kadınlarda meme kanseri riskinin artmadığı görüldü. Bir diğer bulgu, HYT'nin kalp hastalığı ve inmede yararının olmadığıdır.
YENİ ÇALIŞMALARIN HYT ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Gazetelerde HYT ile ilgili bir haberin yer almadığı bir ay yok gibidir. Yine de, ilginç bir biçimde haberler yararlarından çok olası risklerini bildiriyor. Bugüne dek gerçekleştirilen büyük çalışmalar, Kalp ve Östrojen/Progestojen Yerine Koyma Çalışması (Heart and Estrogen/Progestogen Replacement Study; HERS) ve Kadın Sağlığı Girişimi (Women's Health Initiative; WHI) çalışmasıdır. Bu iki çalışma da ABD'de gerçekleştirildi. Çalışmaların ikisinde de, katılımcı kadınların yarısı rastgele yöntemle hormon ilacı alacak, diğer yarısı da plasebo (etkisiz ilaç) alacak gruplara ayrıldı. Ne katılımcılar ne de araştırmacılar kimin hormon kimin plasebo aldığını biliyordu. Tasarımı böyle olan çalışmalar rastgele yöntemli, plasebo kontrollü, çift kör klinik çalışmalar olarak bilinir ve belli bir tıbbi durum ile tedavi arasındaki neden-etki bağlantısını göstermek için çalışma tasarımında "altın standart" (en güvenilir sonuç veren yöntem) olduğu kabul edilir. Buna karşılık, gözlemsel çalışmalar hatalara yol açabilir. Bunun bir örneği, Birleşik Krallık Milyon Kadın Çalışması'dır. Bu çalışmada HYT'nin meme kanseri riskini hemen hemen iki katına çıkardığı iddia edilmişti. Bu sonuçlar plasebo kontrollü çalışmalardan elde edilenlerle çelişiyor.
Kalp ve Östrojen/Progestojen Yerine Koyma Tedavisi Çalışması
Bu çalışma, kalp hastalığı bulunan kadınlarda hormon yerine koyma tedavisinin yenileyen kalp sorunlarının oranı üzerindeki etkisini araştırmak üzere tasarlandı. Çalışmada ortalama yaşları 67 olan menopoz sonrası toplam 2763 kadın yer aldı. Kadınların hiçbiri histerektomi geçirmemişti. Kadınların yarısına her gün östrojen ve progestojen, diğer yarısına plasebo verildi. Çalışmada, 4 yıla varan bir süre boyunca östro jen ve progestojen almanın mevcut kalp hastalığına bağlı ölümü ya da başka bir kalp krizi geçirmeyi önlemediği, buna karşılık hormon yerine koyma tedavisinin kolesterol üzerinde olumlu etkileri olduğu bulundu. Çalışmanın ilk yılında, etkili ilaç alan (HYT) kadınlarda, kalp sorunu sayısında plasebo alanlara göre artış oldu. Ne var ki, iki yıl ve sonrasında etkili ilaç alan grupta kalp sorunu daha azdı. Bu sonuçlar, araştırmacıların, HYT'ye kalp sorunlarını engellemek için başlanmaması gerektiği yorumunu yapmalarına yol açtı. Ancak aynı zamanda, bir kalp sorunu geliştiğinde zaten HYT almakta olan kadınların hormon yerine koyma tedavisine devam etmelerinin uygun olabileceği de belirtildi. Bunun nedeni, daha uzun süreli tedavinin olası yararlarıdır.
Kadın Sağlığı Girişimi Çalışması
Kadın Sağlığı Girişimi Çalışması ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü'nün (USE) örgütlediği bir dizi klinik çalışma ve bir gözlemsel çalışmadan oluşur. Menopoz sonrası kadınlarda, hormon tedavisinin, beslenme değişikliklerinin ve kalsiyum ile D vitamini takviyelerinin kalp hastalığı, meme ve kalınbağırsak-rektum kanseri (kolorektal kanser) ile kemik kırıkları üzerindeki yarar ve risklerini sınamak üzere tasarlandı. 1993-1998 yılları arasında 50-79 yaş arasındaki 160 000'den fazla kadın bu çalışmada yer aldı.
Hormon çalışmasının iki kolu vardı: Rahmi alınmamış kadınların yer aldığı, her gün östrojen ve progestojen verilen grup ve histerektomi geçirmiş (rahmi alınmış) kadınların yer aldığı her gün sadece östrojen verilen grup. Çalışma esas olarak, kalp hastalığı riski üzerinde hormonların yararını değerlendirmek üzere tasarlanmıştı; çünkü daha önceki çalışmaların sonuçları hormonların riski azalttığını düşündürüyordu. Aynı zamanda, çalışmada hormon kullanma süresiyle arttığı düşünülen meme kanseri riski de değerlendirildi.
Östrojen/progestojen kolunun 2005 yılına kadar devam etmesi bekleniyordu. Ancak plasebo alanlarla karşılaştırıldığında, hormon alan kadınların öngörülenden daha fazlasında meme kanseri ortaya çıktığı için çalışmanın bu kolu 2002'de kapatıldı. Ulusal Sağlık Enstitüsü, bu özel kadın grubunda kullanılan bu özel hormon yerine koyma tedavisi tipinin olası risklerinin yararlarından fazla olduğu sonucuna vardı. Önemli bulgular, 5.2 yıllık izlemde plasebo alanlarla karşılaştırıldığında HYT alan kadınlarda daha fazla kalp krizi, inme, pıhtı oluşumu ve meme kanseri görülmesiydi. Ancak hormon yerine koyma tedavisi gören kadınlarda kemik kırığı ve kalınbağırsak-rektum kanserleri daha azdı.
Benzer şekilde, sadece östrojen alan kol da 2004'te vaktinden önce kapatıldı. Çünkü USE, çalışmanın esas sorusuna yanıt verecek kadar veri elde edildiğine, risk ve yarar dengesinin daha fazla değişme olasılığının bulunmadığına karar verdi. Östrojen/progestojen çalışmasında olduğu gibi, sadece östrojen çalışmasında da 6.8 yıllık izlemde HYT grubunda inme sayısının arttığı ve kırık sayısının daha az olduğu saptandı. Buna karşılık, meme kanseri daha azdı; ancak bu yarar plasebodan önemli ölçüde farklı değildi. Etkili ilaç ve plasebo grupları arasında, kalınbağırsak-rektum kanseri ya da kalp krizi açısından da herhangi bir fark yoktu.
Bu farklılıkların nedeni, önümüzdeki birkaç yılda verilerin analizinin en önemli odak noktasını oluşturacaktır; çünkü bu bulgulara hormonlardan başka nedenler de yol açmış olabilir. Örneğin, bazı sağlık faktörleri, rahmi alınmış kadınlar için alınmamış olanlardan farklı olabilir.
Bu sonuçlar ne anlama geliyor?
Bu sonuçların, sadece çalışmalarda kullanılan özel HYT tipleri, uygulanma yolları, dozu ve progestojen tipi için geçerli olduğunun anlaşılması önemlidir. Burada, 2.5 mg'lık medroksiprogesteron asetatla birlikte ya da tek başına günde 0.625 mg konjüge at östrojeni tabletleri kullanılmıştır.
Gebe kısrakların idrarından elde edilen ve ağız yoluyla alınan konjüge östrojenler, insan östrojenleriyle ya da deri bandı veya jel gibi ağız yolu dışında uygulanan östrojenle aynı etkiye sahip olmayabilir.
Kullanılan HYT türü, bu çalışmaların tasarlandığı sırada tipik olmakla birlikte, şimdi kullandığımız HYT'lerin çoğu insan yumurtalıklarında üretilen östrojenle aynı olan östradiyol içeriyor.
Dahası, HYT giderek daha çok ağız yolu dışında ve farklı progestojen tipleri içeren daha düşük dozlarda verilir oldu.
Kadın Sağlığı Girişimi Çalışması'na yönelik bir diğer eleştiri de, ortalama 63 yaşındaki kadınları kapsamasıdır. Bu yaş grubu tipik kullanıcılar değildir; zira kadınların çoğu hormon yerine koyma tedavisine 50 yaşlarında başlıyor. Daha yaşlı kadınlarda, daha uzun zamandan beri devam eden östrojen eksikliği olacak ve HYT almaya başladığında, östrojene, menopoza yakın olanlardan daha farklı bir yanıt verecektir.
WHI Çalışmasındaki daha genç kadınlardan elde edilen veriler incelendiğinde, bu grupta gerçekte kalp krizi riskinin azaldığı görülüyor. Ayrıca WHI Çalışması ve HERS'te, HYT alan kadınlarda çalışmanın ilk yılında kalp krizi sayısında bir artış olmakla birlikte, zaman içinde bu riskin kaybolduğu gösterildi. Yazarlar uzun süreli HYT kullanımının gerçekte kalp krizi riskini azalabileceğini ileri sürüyor.
O halde halen HYT kullanan kadınlar ya da kullanmayı düşünenler açısından durum nedir? WHI Çalışması'nın sonuçları, gerçekte, sadece 60 yaşlarında olup medroksiprogesteron asetatla birlikte ya da tek başına konjüge at östrojenine başlayan kadınlar için geçerli olabilir.
Biliyoruz ki, 50 yaşlarında menopoz belirtileri için HYT kullanmaya başlayan kadınlarda, kısa süreli kullanıma bağlı risk çok düşüktür. Ancak, 5 yıldan uzun süre HYT kullanılması durumunda risk ve yararların neler olduğunu hâlâ bilmiyoruz. Aynı şekilde en iyi HYT tipinin ne olduğunu da bilmiyoruz.
HYT uygulanmasına karar verirken, kendi kişisel durumunuza ilişkin tüm risk ve yararları dikkate almanız önemlidir.
| HYT | |
| Riskler | Yararlar |
|
|
Tüm bu noktalar süren araştırmaların konusudur. Şu anda HYT seçimi kişiseldir; her kadına özgü bir dizi risk ve yarar vardır. Bu kitabı okurken, sizin için neyin doğru olduğuna karar vermenizde yardımcı olması için, kendi olası risk ve yararlarınızı not etmeniz yararlı olabilir.
| ÖNEMLİ NOKTALAR |
|
Bu yazı 4816 kere okundu.
|
Yorum Ekle |  |
Arkadaşına Gönder |  |
Çıktı Al |  |
Yukarı |
